Hypnotic Show

Julia Steenhuisen

07.09.2023

feature

Tijdens dOCUMENTA(13) bevond zich in een hut in het park Karlsaue de Reflecting Room. In samenwerking met curator Raimundas Malašauskas organiseerde kunstenaar en psychoanalyticus Marcos Lutyens er de Hypnotic Show. Gedurende de honderd dagen van de documenta vonden hier in totaal 340 hypnosesessies plaats. De hut was vormgegeven binnen een volledig symmetrische en spiegelende matrix die ervoor moest zorgen dat de bezoeker zich onmiddellijk in een ontvankelijke staat zou bevinden, en al vóór er een enkel woord was gesproken het onderbewuste meer plaats zou krijgen dan het obsessieve, opdringerige bewustzijn dat ons dagelijks leven domineert. Luisterend naar de trage en diepe stem van Lutyens, die een bewerking van het boek Paper Exhibition van Malašauskas voordroeg, werd de bezoeker met gesloten ogen geleid naar zijn innerlijke domein. In het recent verschenen Memoirs of a Hypnotist: 100 Days gaat Lutyens uitgebreid in op zijn ervaringen in de Hypnotic Show.

Volgens Lutyens zijn we onder druk van economie, geloof en de heersende moraal ongevoelige individuen geworden, gedreven door hebzucht en rede. Bovendien is onze perceptie van de werkelijkheid vertroebeld geraakt door een oververtegenwoordiging van elektronische verbindingen. We moeten onszelf geestelijk opnieuw configureren. Contact met het onderbewustzijn betekent het activeren van alternatieve manieren van waarnemen en zijn. In een tijd dat privacy een schaars goed is moeten we het onderbewuste niet als gevaar zien, zo stelt hij, maar juist omarmen. Het onderbewuste is een schuilplaats.

Lutyens stelt dat het leren, het experiment, het luisteren en het samenzijn met de deelnemers de kernwaarden van de Hypnotic Show zijn. In collectiviteit en met louter geestkracht kon de tentoonstelling worden gevormd. Tegen de achtergrond van de documenta waren deze vervaagde grenzen van het auteurschap en de alternatieve tentoonstellingsvorm voor hem een verademing. Lutyens: ‘Unlike a physical exhibition (..) one has to imagine each person in the room diverging into very different versions of this experience, branching out further and further, not so much in their own passive interpretations but rather in active imaginary recreations of the scene.’

Memoirs of a Hypnotist: 100 Days is vooral een terugblik. Lutyens stelt zichzelf vragen, waarom hij voor hypnose kiest en hoe hij dit aan zichzelf en zijn publiek verantwoordt. Hij schetst het verloop van de sessies en geeft aan de hand van deelnemersreacties weer hoe het werk ontvangen werd. Halverwege het enigszins warrige verhaal begin ik me af te vragen wat voor Lutyens de reden moet zijn geweest om het te schrijven. Wat wil hij precies vertellen, waarom heeft hij zoveel woorden nodig om dat wat zich toen afspeelde op schrift vast te leggen?

Het gebrek aan scherpte in het verslag doet verwonderen, aangezien die scherpte waarschijnlijk wel aanwezig is geweest tijdens de sessies. Het is Lutyens om de werking van de spiegel te doen, gezien de symmetrische architectuur van de hut, maar ook in bewegingen door de tijd gedurende de sessies: ‘I used the seconds it would take to swing back as a cue to go back and forth through time, my body and voice swaying back and forth, back and forth: forwards into the future, back into the past, graduate, further and further.’ En opeens wordt duidelijk hoe Lutyens ook in dit boek iets soortgelijks teweeg probeert te brengen. Tien hoofdstukken telt het boekje, waarin hij ongedwongen heen en weer wiegt tussen verwachting en herinnering, anekdote en uiteenzetting. Zijn poging om ook zij die er niet aan konden deelnemen een overzicht te geven van wat heeft plaats gevonden, is fascinerend. Misschien zelfs wel hypnotiserend.