metropolis m

Het Gemeentemuseum in Den Haag maakt samen met het Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia Madrid de grootste tentoonstelling in jaren gewijd aan New Babylon, de beroemde serie ontwerpen van Constant voor een nieuwe stad en samenleving. Metahaven heeft twee jaar geleden een werk Constant gewijd. We vroegen het ontwerpbureau om in het kader van deze tentoonstelling een column te schrijven over dit nog altijd even kritische als utopische project.

Constants New Babylon heette oorspronkelijk Dériville, naar de door de situationisten zo gekoesterde dérive, een psycho-geografische wandeling zonder vooropgezet plan of doel. Uit de serie maquettes, tekeningen en geschriften die Constant Nieuwenhuys tussen 1956 en 1974 maakte onder de verzamelnaam New Babylon blijkt een obsessieve architecturale zoektocht naar een onthechting van de bestaande maatschappelijke instituties van arbeid, bezit en productie. Constant maakte de modellen van zijn toekomstige stad van plexiglas, staaldraden en gips. De gebouwen staan nooit op de grond, maar worden in de lucht gehouden door pijlers en sokkels.

De vreemdheid en schoonheid van New Babylon maken eens in de zoveel jaar hun rentree in het kunstdebat. Was dat een decennium geleden in het kader van een recycling van de neo-avant-gardes, tegenwoordig kunnen we Constants werk als een voorloper zien van de technologische megastructuur van het internet, de sociale media en de smartphone.

De avant-garde-architecten van de jaren zestig en zeventig, waartoe meer nog dan Constant ook Superstudio en Archizoom worden gerekend, deden voorstellen voor gigantische, conceptuele transformaties van de omgeving. Daarbij kon je vaak niet meer spreken van een duidelijk omgrensd gebouw, maar vaker van een raamwerk, netwerk of doorlopend monument dat zich tot ver over de horizon uitstrekte. Door hun plannen en visualisaties naar buiten te brengen hadden niet-bouwende architecten een invloed op het debat over de maatschappelijke betekenis van de stad en haar vorm. Er zat ook een modische kant aan: werken van Superstudio werden bijvoorbeeld ook in Vogue Italia gepubliceerd. Bij Constant was duidelijker dan bij veel van zijn collega’s te zien dat het prototype niet bedoeld was om ooit echt te worden uitgevoerd. New Babylon was volgens Constant de megastructuur van de vrijgemaakte, spelende mens. Alle arbeid zou er worden verricht door machines.

Zo is het ook gegaan, alleen was Constant niet de regisseur van die ontwikkeling. Inmiddels zwerven wij zelf als nieuwe nomaden door een meer recente infrastructuur van informatie, door apps en platforms, zelfbesturende auto’s en 3D-printers, en zijn we toeschouwer van en deelnemer in de transformatie van alle relaties van arbeid, kapitaal en productie door die infrastructuur. New Babylon is tegenwoordig Airbnb, Uber en Tinder.

Wat New Babylon zo bijzonder maakt wordt het beste samengevat met de titel van het boek dat Mark Wigley er in 1998 over schreef: The Hyper-Architecture of Desire. De sociale bevrijding die Constant aankondigt wordt in balans gehouden door zijn duistere, complexe vormgeving. De stad is een draadmodel en een transparant labyrint van onvervuld verlangen. Een steeds uitdijend manifest van raadselachtige lichtheid, waarbij het modernistische idee van een zichtbare constructie wordt gecombineerd met het gevoel van een exoplanetaire buitenpost. Progressieve politiek als sciencefiction.

De vragen waar New Babylon zich mee bezig hield zijn actueler dan ooit. In hun recente boek Inventing the Future stellen Nick Srnicek en Alex Williams het streven naar een bevrijding van arbeid centraal in een tijd waarin steeds meer mensen steeds harder moeten werken om een basisinkomen binnen te halen. Zij schrijven: ‘which direction the crisis of work takes is precisely the political struggle before us.’1 Dit idee wordt onderschreven door progressief linkse politici als de voormalige Griekse minister van financiën, Yanis Varoufakis. Om de toekomst te kunnen vormgeven moet progressief links nieuwe technologie omhelzen en voorbij gaan aan de nostalgie van de vakbond en de hippiecultuur van Occupy, vinden Srnicek en Williams. Als ideologisch kunstproject doet New Babylon dit eigenlijk al, avant la lettre.

In Black Mirror en andere tv-series wordt ons de schaduwzijde voorgehouden van de digitale informatiemaatschappij, voor zover we die zelf al niet ervaren. Het antwoord van de kunst op de alomtegenwoordigheid van het internet lijkt soms uit een nieuwe popart te bestaan, die de esthetische perfectie, de permanente speculatie, de schijn en de echtheid, en de emotionele verwarring van het internet vertaalt in objecten voor een snel uitdijende globale kunstmarkt, direct gevolgd door virtueel reputatiemanagement op Instagram, Facebook en in steeds mindere mate Tumblr, het sociale netwerk dat ooit aan de wieg stond van de snel deelbare ‘post-internetbeelden’ van eenhoorns en aqua-zuilen.

New Babylon is een structureler en subversiever antwoord op de veranderingen die de maatschappij ondergaat met haar opeenvolgende industriële revoluties. New Babylon is de eeuwig terugkerende toekomst.

1 Nick Srnicek, Alex Williams, Inventing the Future. Postcapitalism and a World Without Work, Londen: Verso, 2015, p. 105

Constant New Babylon
Gemeentemuseum Den Haag
.5 t/m .9.2016

Metahaven

Recente artikelen