metropolis m

In afwachting van een grondige herstructurering verandert de Coolsingel in een openluchtbioscoop. Dees Linders en Laurie Cluitmans over het ambitieuze kunstproject Eerbetoon aan een avenue.

Domeniek Ruyters: Een filmproject aan de Coolsingel. In het persbericht lees ik: ‘De films uit Eerbetoon aan een avenue gaan een dialoog aan met de geschiedenis, het heden en de ongewisse toekomst van de Coolsingel, op de vooravond van een nieuwe herstructurering.’ Wat gaat er met de Coolsingel gebeuren dan? En waarom juist een kunstproject eraan voorafgaand, in plaats van bijvoorbeeld na oplevering?

Dees Linders: De Coolsingel is al vanaf 2007 het hoofdproject van SIR, met de bedoeling om parallel en vooruitlopend op de herstructurering van deze stadsboulevard de mogelijkheden van (actuele) kunst in dit complexe publieke domein te onderzoeken. Naarmate de herstructuring op zich laat wachten en wij dus vooruit blíjven lopen, moeten wij voortdurend de vorm van ons programma aanpassen. Met nieuwe permanente beelden van Cosima von Bonin, Joep van Lieshout en Elmgreen en Dragset onder andere geven we nieuwe betekenis aan de bestaande beelden van de collectie SIR: de Gabo, de bronzen van De Kooning, De Boeg, Zadkine. Met de tijdelijke programma’s onderzoeken we wat de Coolsingel kan dragen aan kunst en fabels en wat de hedendaagse kunst werkelijk kan bijdragen aan de publieke ruimte.

In mijn ogen is voor de Coolsingel een jaarlijks programma het meest optimale dat we de stad kunnen bieden: passend op dit moment van de actuele kunst, goed voor de straat zelf, interessant en goed voor de stad. Het geeft een uitbreiding aan de identiteit en bestaat er naast de marathon, Feyenoord, het carnaval, de commercie. Ik denk niet dat we ooit een voltooide Coolsingel te zien krijgen, dat past deze straat en de stad niet, metamorfose is hun eigen.

Eerbetoon aan een avenue is onderdeel van SIR’s meerjarenprogramma dat begon in 2007 met de tentoonstelling PUBLIEK, met Ugo Rondinone op het dak van de C-singel, Germaine Kruip met een grote lichtinstallatie in het lege hoofdpostkantoor en het publieke toilet van Bonvicini ‘Don’t Miss a Sec’ voor het Stadhuis. In 2008 – 2009 werd dit programma opgevolgd met een Coolsingel cinema, performances van onder meer Rory Pilgrim en een muziekstudio van Paola Pivi. We blijven ook werken aan de ferme basis van de SIR collectie: de wederopbouw bracht de stad drie meesterwerken, die de laatste jaren zijn aangevuld met kunstwerken van een zelfde hoge kwaliteit.

In mijn ogen is het nogal uitzonderlijk dat het de stad tot nu toe lukt om ver weg te blijven van kunst in de publieke ruimte die als logo voor een pand of een bedrijf functioneert. Veel werken van SIR lukt het om een verbinding met de plek, de stad, het publiek te leggen. Dit is waar ik voortdurend naar blijf zoeken: een raakpunt, een zone die aanspreekbaar is die ergens tussen de dagelijkse realiteit van de voorbijgangers en het kunstwerk ligt, noem het een transformatie zone.

Domeniek Ruyters: In het persbericht lees ik ook: ‘De tentoonstelling roept vragen op. Zoals: wie maakt de stad? Wie vormt de publieke ruimte? Kan het publiek worden geregisseerd in het creëren van een interessante publieke ruimte of regisseert het publiek de Coolsingel?’ Dat klinkt niet alleen ambitieus, dat is ambitieus. Hoe moet ik me voorstellen dat de films dit gaan bewerkstelligen?

Dees Linders: Het is komisch dat mijn eerste vraag toen ik hier zeven jaar geleden aan begon “wie bepaalt de atmosfeer van de Coolsingel” niet beantwoord werd, toen niet en nog niet. Vragen stellen wil niet zeggen dat wij van SIR menen iets daadwerkelijks tot stand te kunnen brengen. Wat we wel willen is dat de kunst (een andere manier van kijken en denken dan de dagelijkse boodschappen tour), een vanzelfsprekende laag wordt in deze gelaagde boulevard vol herinneringen, verhalen, mythes en de potentie om een nieuw leven te krijgen – hoe klein onze daden ook zijn in verhouding tot deze 1000 meter complexe publieke ruimte. Lees op onze website het fraaie essay van Dirk van Weelden (2007), een tekst die wij en ook Stadsontwikkeling van de gemeente nog steeds gebruiken. Van Weelden schreef vanuit fictie, en daarbij raakt hij het denken van personen die daadwerkelijk de Coolsingel plannen.

Deze tentoonstelling is gebaseerd op deze vragen en de opgedane kennis over de publieke ruimte en de werking van kunst, maar gaat vooral over de kracht van die transformatiezône tussen de realiteit van de boulevard, de realiteit van het kunstwerk en de gebruiker van de stad, de mogelijkheid om te interveniëren in de stad met een andere manier van kijken en denken. Meer dan je in een museumzaal kunt bewerkstellingen. De Coolsingel en het publiek zijn medespelers. Het werk van Francis Alÿs is een uitgelezen voorbeeld van wat ik denk dat wij met de kunst willen en wellicht kunnen bewerkstelligen.

Laurie Cluitmans: Dirk van Weelden schreef over de grootstedelijke wanorde en de potentie die de Coolsingel in zich draagt. Met zijn rumoerige geschiedenis, lijkt de Coolsingel een metafoor voor de ontwikkelingen in stedenbouwkundige planning in de twintigste eeuw. De vragen die voortkomen uit het langdurige onderzoek van SIR, zijn de vragen die we weer inzetten voor deze tentoonstelling. Een van de films The Girl Chewing Gum van John Smith, dient als metafoor voor deze omgang met de publieke ruimte. Op een mooie en absurdistische wijze toont hij wie de regie over het alledaags stedelijk leven uiteindelijk echt in handen heeft. Smith filmt een straat in het Londense Hackney. Een stem geeft uitgebreide bevelen, waarop de passanten – als figuranten in een film – zijn bevelen opvolgen. Langzaam maar zeker worden die bevelen echter steeds absurder, duikt de voice-over in de hoofden van de passanten en onthult de filmmaker de clou: de bevelende stem is niet leidend, maar volgend. Het geeft voor mij op een humoristische wijze aan hoe men de publieke ruimte denkt vorm te kunnen geven van boven af, maar hoe het de gebruikers van die openbare ruimte zijn die de regie in handen hebben, en beslissen over het al dan niet slagen van de grootstedelijke planning.

De vragen over de publieke ruimte vormen voor mij de rode draad van deze tentoonstelling. De films bieden geen antwoorden, maar pogen met bescheiden interventies een blik op deze problematiek te werpen.

Domeniek Ruyters: Kunnen jullie een voorbeeld geven van hoe film en vertoningsplek op elkaar inhaken?

Dees Linders en Laurie Cluitmans: De tentoonstelling werd samengesteld door SIR en leden van de advies commissie, Jaap Guldemond, Dees Linders en Jos van de Pol – deze keer samen met een externe curator, Laurie Cluitmans. Samen werd er zeer langdurig heen en weer geschoven om elk werk in een rake combinatie te brengen met de plek, de Coolsingel en het geheel van ons Eerbetoon. Dat bleek een forse coöperatie van SIR in overleg met alle ondernemers. Van (leegstaande) etalages van Gulden Interieur en De Slegte tot monumentale panden als het Hilton, Stadhuis, de Bijenkorf en het WTC en de MacDonalds.

De films in ‘Eerbetoon aan een avenue’ spelen met die wisselwerking tussen kunstwerk, plek en publiek, zowel qua installatie als qua concept. Ze leunen op twee pijlers, aan de ene kant de architecturale, grootstedelijke context; aan de andere kant het individu in die context. Soms is de combinatie zo gekozen dat er een versmelting ontstaat tussen de ruimte in de film en de straat en het pand, zowel visueel als conceptueel. Mark Lewis met Gladwell’s Picture Window bijvoorbeeld. Lewis filmt hier heel eenvoudig het voorbij trekkende verkeer weerspiegeld in een etalage in Londen. Door de gebogen gevel en de meervoudig spiegelende objecten verlies je de grip op wat hier nu werkelijk gebeurt. De film wordt als het ware verdubbeld door de etalageruit, met de spiegeling in ruit met film van voorbijlopend publiek en de de Coolsingel.

In Han Hoogerbrugge’s film Dow Jones, snelt een eindeloze stoet stripfiguren voorbij, die echter niet vooruit komen. De brede filmstrip wordt getoond op een heel druk kruispunt, centraal op de Coolsingel, op een langgerekte brede strook gevel van het Atlanta Hotel/John Edwards herenmode zaak, tegenover het beursgebouw met Catherine Yass Descent. Een verwarrende choreografie van een bouwplaats in de mist. Bij andere werken gaat het om merkwaardige interventies van mensen in een stad, met een wat vervreemdende werking op de kijker. ‘In Paralyzed van Klara Liden geïnstalleerd in de leegstaande voorpui van het Hilton, voert Liden een onhandige, verre van sexy, striptease uit in de metro van Stockholm. Terwijl de omstanders in de metro haar hardnekkig proberen te negeren maar ook bewonderen om haar ontregelend gedrag, zien we Liden zich in allerlei vreemde bochten wringen.

Domeniek Ruyters: Is er bij de selectie van de films rekening gehouden met de vliedende aard van de passant, die na een minuutje wel weer door zal lopen? Of worden er bij wijze van spreken stoeltjes neergezet, zodat je er eens rustig voor kunt zitten?

Laurie Cluitmans: De films zijn grotendeels van korte duur en zonder narratief, waardoor de bezoekende beschouwer de weersomstandigheden gemakkelijk kan trotseren en de toevallige passant de ingreep van het beeld in de publieke ruimte toevalligerwijs kan ervaren. Het geluid speelt bij enkele films een belangrijke rol. Er zijn elektronische beats in Song Tao’s subjectieve stedelijke ervaring in Three Days Ago . Adrian Paci’s presenteert in Turn Onbouwgeluiden. De film is te zien in een bouwput aan de Coolsingel.

Een uitzonderingen in de tentoonstelling is de eerder genoemde The Girl Chewing Gumvan John Smith, waarbij het narratief van essentieel belang is. Deze film wordt vertoond op de Poppenkast op de Coolsingel, net achter het VVV van Rotterdam: Rotterdam Info. De poppenkast zelf is als een klein theater opgebouwd met een tribune, waardoor de bezoeker de film rustig zittend kan bekijken. De openbare ruimte wordt in geval van John Smith een theater samensmeltend met vertoning hier als een theater.

Een ander voorbeeld is Fischli &Weiss, Der rechte Weg. Deze film wordt getoond in een nis van het Stadhuis. In dit hart van de Coolsingel voeren de beide kunstenaars verkleed als beer en rat kuierend door het immense Zwitserse landschap, hun filosofische dialoog over hun verbazing over alledaagse verschijnselen en alles wat op hun pad komt. Tegen de achtergrond van dit monumentale gebouw, vormt de film een mooi contrast. Der rechte Weg laat zien dat ook fout ingeslagen paden uiteindelijk het juiste pad kunnen blijken te zijn. De film is niet zozeer gericht op de stedelijke omgeving, als wel op de metafysische waarde van kunst, een voetnoot over de mogelijkheden van kunst in de openbare ruimte.

Francis Alys, de meesterbespeler van het publieke domein is aanwezig met The Paradox of Praxis, Sometimes making something leads to nothing, een pleidooi over de zin van inefficientie en zinloosheid temidden van de nadruk op efficientie en functionaliteit van moderne samenlevingen.

Domeniek Ruyters: Zijn er ook producties speciaal gemaakt voor de gelegenheid?

Dees Linders en Laurie Cluitmans: Alle films die vertoond worden zijn bestaande werken.

Domeniek Ruyters: Wordt de Coolsingel een tweede ‘slagader’ voor SIR, naast het beeldenterras aan de Westersingel?

Dees Linders: Nee, het is niet onze bedoeling om van de Coolsingel een museale setting te maken en een tweede beeldenterras. Dat was vijftien jaar geleden de inzet, met andere SIR spelers, in een andere stad. De stad verandert, het publiek verandert en de kunst verandert mee. We zijn voortdurend op zoek naar vormen die nu werken, die de werkelijkheid van de stad en het publiek raken.

Dees Linders is directeur van Sculpture International Rotterdam (onderdeel is van het Centrum Beeldende Kunst Rotterdam), Laurie Cluitmans is gastcurator van Eerbetoon aan een avenue

Alle foto’s: Jannes Linders, courtesy SIR