metropolis m

En toevallig gaat het om twee vrouwen die bezig zijn geweest met een vorm van minimalistische kunst die, blijkt in deze tentoonstellingen, overduidelijk maar weinig met minimal art van doen heeft.

[h1]1. Hanne Darboven in de Bundeskunsthalle Bonn

Ik heb er niets over gelezen in de Nederlandse media, maar de presentatie van de prettig gestoorde Hanne Darboven in de Bundeskunsthalle in Bonn is overweldigend. Deze moeder aller archivisten in de kunst wordt hier voor het eerst gepresenteerd zoals je haar moet presenteren: ruim, groots, compleet. Van de bron, de vol gekrabbelde notitie-blokjes, en haar vroege minimalistische kunst, tot aan de fantastische objecten van de wereld uit haar atelier en haar meest epische latere werken. Met als onbetwistbaar hoogtepunt Kinder dieser Welt, waarin ze – quasi – alle kinderen van 1900-1999 heeft geïnventariseerd. In dit kunstwerk van de hoop, gemaakt na de val van de muur, symboliseren poppen een nieuw begin.

Wil een incidentele Darboven, opgesteld in een collectiepresentatie, geregeld worden weggezet als geschreven minimal art, in Bonn blijkt dat ze bezig is geweest met pure poëzie, meer lyrisch dan beredeneerd. De tijd wordt zichtbaar, voelbaar, ervaarbaar, en met haar de geschiedenis van de hele wereld die Darboven er subtiel doorheen gevlochten heeft, altijd intellectueel scherp, altijd kritisch en soms bedoeld of onbedoeld geestig.

Darboven is een kunstenaar van het rücksichtloze superlatief. Alles moest groots en meeslepend, hoe droog ook gepresenteerd. Ik heb me in Bonn enorm vermaakt met deze gekke en briljante kunstenaar. Luister ook naar haar orgelspel en bekijk de op zaal getoonde documentaire.

2. Agnes Martin in K20 in Düsseldorf

Agnes Martin staat bekend als de enige vrouw in een gezelschap van mannelijke minimalisten uit de jaren vijftig en zestig. In haar schitterende overzicht in K20 in Düsseldorf (eerder te zien bij Tate Modern) blijkt dat haar werk, ook al zet het zich voortdurend uiteen met rasters, maar weinig met Donald Judd en de zijnen te maken heeft. Haar kunst is extreem monomaan en uitgedund en begeeft zich op het vlak van het minimale verschil, de eindeloze nuance. In het universum van Martin biedt elke lijn en elke kleur, hoe erg ze onderling ook op elkaar lijken, een wereld van verschil.

Als Hanne Darboven de tijd vertegenwoordigt, dan Agnes Martin de ruimte. Voor Martin moest kunst over niets anders gaan dan een idee van zuiverheid, van leegte en rust. Niets liever voor haar dan kunst te maken die dicht zit op muziek. Het brengt Darboven en Martin onverwacht nader tot elkaar. Typisch genoeg, nemen beiden nadrukkelijk afstand van de manier waarop de kunstgeschiedenis ze behandeld heeft. De analytische jaren zestig en zeventig wilden in hun werk graag numerieke ordes ontdekken, maar per saldo gaat hun kunst meer over het mateloze dan over de maat der dingen.

In Düsseldorf beleef je met Martin haar opmerkelijk late roeping tot de kunst (eerste solo toen ze al boven de veertig was) en de moeizame tocht naar het werk dat haar wereldberoemd heeft gemaakt. Martin doet wat heel veel kunstenaars op deze wereld hebben gedaan in de abstracte kunst, maar toch alleen bij haar ten volle lijkt te lukken, gaat leven en ons weet te raken, steeds weer. Maar niet zonder meer en niet altijd – ook dat is een kwaliteit van deze retrospectief: hij biedt niet alleen maar hoogtepunten, het gaat ook wel eens fout – al zal de curator dat niet erkennen. Als je weet dat Martin geen gemakkelijk leven had, leed aan schizofrenie en daar ook jaren voor behandeld is, krijgt het werk iets manisch, als een bezweringsformule in een poging orde te scheppen in een onrustig bestaan. Het kost moeite die kennis los te laten, en de schilderijen weer onbevooroordeeld te zien, als de openingen die Martin er graag in zag. Maar een Martin zou geen Martin zijn als dat uiteindelijk niet toch lukt. Tenminste een paar keer in deze tentoonstelling.

Hanne Darboven
Zeitgeschichten
Bundeskunsthalle
11.9 t/m 17.1.2016
(tweede deel van het overzicht is te zien in Haus der Kunst in München)

Agnes Martin
K20, Düsseldorf
7.11 t/m 9.3.2016

Beeld courtesy Bundeskunsthalle Bonn en K20 Düsseldorf

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen