metropolis m

De jonge curatoren van het door het ontslag van Lorenzo Benedetti geplaagde de Appel CP nemen de crisis tot uitgangspunt van hun eindpresentatie. Floor van Luijk ging met ze in gesprek.

Voor de deelnemers van het Curatorial Programme van de Appel arts centre zit het er alweer bijna op. Na een onstuimige periode is nu hun eindproject te zien, de dubbeltentoonstelling Untitled (two takes on crisis). Door het ontslag van Lorenzo Benedetti stond hun hele programma op zijn kop. Een perfect uitgangspunt voor een tentoonstelling. Anders dan Benedetti tonen de CP-ers van De Appel kunst niet als kijkdoos maar als spreekbuis.

Het is al lastig zat: zes deelnemers met een totaal verschillende achtergrond volgen een intensief programma. Bestookt met nieuwe ideeën worden zij geacht samen een tentoonstelling te maken. Eind augustus gaat het programma van start, een paar weken later wordt Benedetti ontslagen. Er ontstaat een felle discussie die scherp is gekant tegen de beslissingen van het bestuur. De zaak gaat symbool staan voor drukkende neoliberale cultuurpolitiek en verzeilt in een oerwoud van geruchten en spraakverwarring. De deelnemers bevinden zich er middenin.

‘Het ontslag van Lorenzo had een grote impact op ons programma. In vrijwel al onze bijeenkomsten werd erover gesproken. Bovendien probeerden belanghebbenden ons als instrument te gebruiken, bijvoorbeeld door ons uit te dagen een publiek statement te maken en ons terug te trekken uit het programma’, vertelt deelnemer Jussi Koitela.

De curatoren konden eigenlijk niet om het onderwerp heen en besloten het fenomeen crisis als uitgangspunt te nemen van hun tentoonstelling. Dit thema wordt in twee complementaire tentoonstellingen benaderd.

‘In eerste instantie werkten we samen. Gaandeweg merkten we dat onze standpunten verschilden, het was daarom beter op te splitsen. Door het ontslag van de directeur was er niemand die ons bijeen kon houden. We waren helemaal horizontaal georganiseerd, dit bracht ons tot waar we nu zijn’, aldus curator Kateryna Filyuk.

Op de benedenverdieping onderzoekt de deeltentoonstelling You Must Make Your Death Public de crisis van De Appel arts centre, en institutionele crisis in meer algemene zin. Boven zoekt Rien ne va plus? Faites vos jeux! naar manieren om met crisissituaties om te gaan.

You Must Make Your Death Public begint met de crisis die binnenshuis speelde. Kunstenaar Minna Henriksson analyseerde het conflict, sprak met betrokkenen en probeerde de situatie zo waarheidsgetrouw mogelijk in kaart te brengen. De ruis van roddels en meningen bleek echter niet altijd buiten te sluiten. Dit resulteerde in The (Singular/symptomatic) case of de Appel arts centre. Deze schematische weergave is te zien is in de entreehal en de eerste zaal, achterklap incluis.

De spraakverwarring die crisissituaties kenmerkt wordt getheoretiseerd door Nicoline van Harskamp. In haar video Esplorobjektoj zien we de curatoren in een vermoeide poging hun curatorial statement te vertalen van ‘Art English’ naar Esperanto. Het werk reflecteert zo op de taal waarmee de curatoren zich uiten en die niemands moedertaal is, deze functioneert als gemeenschappelijk kader maar werkt ondertussen als uitsluitingsmechanisme.

In de verdere tentoonstelling zijn de restanten van het project van het Jakartaanse duo Irwan Ahmett en Tita Salina te zien. Zij lieten de Appel arts centre schoonmaken door Indonesische illegale arbeiders. Ook is werk te zien van Ateliers-kandidaat Philipp Gufler die diepgravend artistiek onderzoek verricht naar performancekunstenaars Ben d’Armagnac en Rabe Perplexum. Deze werken refereren naar de geschiedenis van de Appel arts centre, maar ook naar homoseksualiteit, identiteit en nationaliteit. Waar de tentoonstelling met een heel specifiek crisisgeval startte, woekert deze sterk uit.

Dat de tentoonstelling hierdoor een zekere willekeur in zich draagt is geen minpunt. Wat centraal staat in You Must Make Your Death Public is wat de curatoren ‘co-speaking’ noemen. Hun eigen stem en die van kunstenaars staan in de tentoonstelling naast elkaar. In de catalogus en het breed uitgemeten publieke programma krijgen bovendien verschillende onderzoekers en belangenorganisaties een stem, hierbij gaat het niet alleen om actoren uit de kunstwereld, maar ook organisaties die wellicht nog nooit eerder in de Appel arts centre kwamen, zoals de Indonesian Migrant Workers Union. De tentoonstelling is geen afgerond geheel, maar vormt slechts een setting waar nog van alles kan gebeuren.

‘We weten nog niet hoe het programma zich zal ontwikkelen. Idealiter ontstaat er een groep mensen die de ruimte in gebruik neemt, die eigen inbreng levert zodat onze programmering er haast niet meer toe doet’, aldus Koitela.

In Rien ne va plus? Faites vos jeux! zoeken kunstenaars met hun werk naar strategieën om crisissituaties op te lossen. Dit kunnen ook persoonlijke crisissen zijn. Kunst speelt hierbij soms een therapeutische rol. Zo richtte Arseny Zhilyaev een ruimte in met comfortabele ligstoelen. Hier kan men contempleren op de Deafening Emptiness No.47.

Toch komt samenwerking en dialoog ook terug in deze tentoonstelling. Vertederend is vooral het videowerk Postcards from the Desert Island van Adelita Husni-Bey. We zien hoe kinderen op een Franse basisschool drie weken lang hun utopische eiland vormgeven. Ze knutselen een gemeenschappelijke ruimte in de hal van de school. Vervolgens organiseren ze vergaderingen, nemen democratisch beslissingen en gaan zelfs in protest.

De film kan als metafoor staan voor de crisis die ook in de Appel arts centre speelde, almede die waar de curatoren onderling mee te kampen hadden. Spelenderwijs maken de kinderen beslissen over heel ingewikkelde kwesties, samenwerking is noodzakelijk, maar zorgt ook voor complicatie. Over de samenwerking van de curatoren vertelt Kateryna Filyuk: ‘We hadden erg lange discussies over de tentoonstelling, dit was eigenlijk een erg goede oefening: het leerde ons de zaken vanuit elkaars perspectief te bekijken, en een ander perspectief toe te laten in onze praktijk.’

Opvallend aan Untitled (two takes on crisis) is de positie van het kunstobject. Hierin is de tentoonstelling compleet anders dan wat Benedetti ons liet zien. Stille objecten volstaan niet langer, er moet wat gebeuren. Deze urgentie maakt een lastige tweesprong duidelijk. Moet meerstemmigheid worden uitgelokt om de orde te kantelen? Of kunnen we beter plaatsnemen in een comfortabele ligstoel en ons concentreren op de oorverdovende leegte ‘No.47’. Leegte kent immers geen crisis.

Untitled (two takes on crisis)
Curatoren: Laura Amann (Oostenrijk, 1986), Kateryna Filyuk (Oekraïne, 1986), Jussi Koitela (Finland, 1981), Renée Mboya (Kenia, 1986), Asep Topan (Indonesië, 1989) en Alessandra Troncone (Italië, 1984)
De Appel arts center, Amsterdam
t/m 12.6.2016

Beel courtesy de Appel, fotograaf Cassander Eeftinck Schattenkerk