De in Amerika geboren Iannone is dan al een tiental jaren aan het schilderen: eerst heel abstract, later expressiever en explicieter. Ze staat bekend om haar herkenbare grafische, figuratieve stijl. Haar visuele taal doet onder meer denken aan oud-Egyptische hiërogliefen en antieke sculpturen. De reeks (Ta)Rot (1968-69) is een goed voorbeeld. De schilderijen tonen scènes in het leven van Roth: van zijn kinderen uit een vorig huwelijk in Reykjavik tot zijn baan als docent in Düsseldorf. Elk liefdeskoppel dat ze afbeeldt, representeert henzelf. Haar kunst is geïnspireerd op hun gesprekken, huishoudelijke scènes en hun seksleven. Ze maakte een kookboek, ‘om mijn favoriete recepten altijd bij me te hebben als ik kook voor mijn rondreizende geliefde.’[1] Ook lang nadat ze in 1974 hun relatie beëindigden, bleven Iannone en Roth contact houden en bleef hij in haar werken aanwezig. ‘Soms vragen de omstandigheden om een werk met Dieter in de hoofdrol,’ verklaarde ze in 2006 in een interview.[2]

Tot haar plotse overlijden eind 2022 werkte Iannone actief mee aan het voorbereiden van de tentoonstelling

Ook andere liefdes, zowel romantisch als vriendschappelijk en familiaal, krijgen een rol in de tentoonstelling. Zo is voor Iannones moeder, die kunstwerkjes maakte onder de naam Sarah Pucci, een niet onbelangrijke rol weggelegd in de tentoonstelling. Te zien zijn de kitscherige wenskaarten waarmee ze met haar moeder correspondeerde, samen met de kleine, met parels en kleurrijke steentjes bezaaide sculpturen die ze maakte –volgens Iannone ‘een pure expressie van liefde, onaangetast door hoop of angst.’[3] Dit alles ademt een diepe, onvoorwaardelijke liefde tussen moeder en dochter, die niet in woorden te vatten valt.

Met Love is forever, isn’t it? krijgt Iannone een langverwachte overzichtstentoonstelling in M HKA. Sinds 2020 onderhielden curator Joanna Zielińska en zij een correspondentie via e-mail, aangezien de coronapandemie hen verhinderde in het Berlijnse atelier van de kunstenaar af te spreken. Tot haar plotse overlijden eind 2022 werkte Iannone actief mee aan het voorbereiden van de tentoonstelling, die gebaseerd is op hun gesprekken en in zeven hoofdstukken haar oeuvre verkent.

Iannone hield van taal. Ze schreef graag en veel brieven naar mensen om haar heen: haar moeder en Roth, maar ook medekunstenaars als Robert en Marianne Filiou en Emmett Williams. Daarnaast maakte ze gedichten, verhalen en natuurlijk recepten voor haar kookboek. Ze speelde ook met vertalingen en zong: doorheen haar hele oeuvre maakte ze regelmatig platen en klankkasten. Ook bekend zijn haar beeldverhalen: tekeningen die ze voorzag van tekst. Zo maakte ze An Icelandic Saga (1989), een beeldverhaal over het begin van haar liefdesrelatie met Dieter Roth.

Extase en Eros

‘Liefde bepaalt alles,’ zei een vriendin van me onlangs. Liefde of verliefdheid kan een grote impact hebben op iemands leven, bedoelde ze daarmee. En dat is waar: liefde is een van de grootste gebeurtenissen in een mensenleven en een van de weinige zaken die we nooit volledig kunnen rationaliseren of uitleggen. Voor Iannone bepaalt liefde werkelijk alles: haar hele leven en loopbaan liet ze ervan afhangen. Het vormt de hartslag van haar artistieke praktijk.

Lichamelijke liefde is overal aanwezig in de tentoonstelling. In haar afbeeldingen van mannen en vrouwen zijn de genitaliën meestal duidelijk zichtbaar, soms zelfs op momenten dat de personages verder aangekleed zijn. De erotische kant van Iannones kunst stond de Duitse politie niet aan: in 1967 wilde zij de tentoonstelling in de galerie van Hansjörg Meyer in Stuttgart van Iannones werk People, een reeks beschilderde houten cut-outs, van ‘iedereen die ik maar kon bedenken, van over de hele wereld, van alle tijden en plaatsen en levenswijzen’, verbieden. De politie riep een groep experts samen om zich over het werk te buigen. Zij bepaalden dat het ‘niet pornografisch was en tot een oude kunsttraditie behoorde.’

Meer dan eens botste haar werk op conservatieve reacties, en probeerden anderen haar uit tentoonstellingen te weren. In haar beeldverhaal The Story of Bern (1970) leren we hoe curator Harald Szeemann vier vrienden uitnodigde voor een tentoonstelling in Kunsthalle Bern: Dieter Roth, Daniel Spoerri, André Tomkins en Karl Gerstner, die op hun beurt elk zoveel andere vrienden mochten uitnodigen als ze wilden. Roth koos enkel voor Emmett Williams en Dorothy Iannone, de mensen die het dichtst bij hem stonden. Enkele andere kunstenaars spraken de bezorgdheid uit dat Iannones werken – ze toonde onder meer (Ta)Rot – ‘pornografisch’ waren en de tentoonstelling in opspraak zouden brengen. De dag voor de opening kleefden Szeeman en Gerstner bruine tape over de geslachtsdelen van haar personages. De werken bevonden zich achter glas en werden dus niet fysiek beschadigd, maar Iannones artistieke intenties werden natuurlijk wel in de weg gezeten. Later werden enkele werken van haar hand zelfs verwijderd, waarop Roth zich uit de tentoonstelling terugtrok.

Over de beschilderde videobox I Was Thinking of You (1975) zegt Iannone: ‘Ik wilde onder meer een glimp geven van, laten we zeggen, de ziel die op het moment van een orgasme vluchtig over het gelaat trekt’

Sensualiteit en seksueel genot vormen de kern van Iannones leven en kunst. Steeds bleef ze op zoek naar extase, naar zintuiglijke en lichamelijke manieren om buiten zichzelf te treden. In de beschilderde  videobox I Was Thinking of You (1975) zien we een filmpje van Iannones gezicht terwijl ze zichzelf bevredigt en tot een orgasme komt. ‘Ik wilde onder meer een glimp geven van, laten we zeggen, de ziel die op het moment van een orgasme vluchtig over het gelaat trekt’, zegt ze over dat werk.[4] Tegelijk is ze ook vatbaar voor oosterse meditatietechnieken en filosofieën en legt ze een link met andere manieren van buiten-jezelf-treden. Ze vindt vooral inspiratie in het Tibetaans boeddhisme. De spirituele verlichting die ze daarin vindt, staat voor haar echter nooit los van Eros: ‘Als er een completere manier van liefhebben bestaat dan met lichaam en ziel, dan hebben we daar nog niet van gehoord. Het is meer dan alleen maar interessant dat mystici vaak seksuele metaforen hebben gebruikt om hun eenwording emt God te beschrijven. Eros is de natuurlijke aansporing om van het leven te houden, om “ja” te zeggen tegen tijd en ruimte, tegen de heel onbekende aard van de werkelijkheid (of illusie, hoe het ook zij), tegen de Godheid, tegen zichzelf.’[5]

Matriarch en meesteres

Het is bevrijdend, om als vrouw je seksualiteit openlijk te beleven. In de tentoonstelling worden de feministische connotaties van haar werk weinig benadrukt. Misschien is feminisme ook niet het juiste woord – ze was zeker geen activist – maar voor wie goed kijkt, is Iannones praktijk doordrenkt van een matriarchaal denken en een zoeken (en vinden) van vrouwelijke bevrijding.

Op een tekening, bijna onopvallend tussen andere gelijkaardige werken uit de reeks Notes for an Autobiography (1977) in een glazen vitrine, vinden we A Song, een gedicht over het patriarchaat. ‘I am so weary of patriarchy,’ schrijft ze, ‘I think I’m yearning for matriarchy.’ Iannone toont de vrouw als krachtige, onverstoorbare overwinnaar. Verschillende werken, niet in het minst de gigantische muurschildering Statue of Liberty (voor het eerst getoond in 1977), verwijzen naar het Vrijheidsbeeld. Een vrouw, als altijd met kenmerken die doen vermoeden dat het om een zelfportret gaat, staat wijdbeens rechtop en houdt in haar opgestoken hand een fakkel in fallusvorm.

De jaren zestig en zeventig zijn natuurlijk de jaren van de hippiebeweging en de vrije liefde, maar ook – op institutioneel en bestuurlijk niveau – van conservatisme, censuur en hoog opgedreven moralisme. Rings a bell? Iannones gedachtengoed resoneert verrassend goed met actuele vraagstukken als gendergelijkheid en culturele diversiteit. ‘The Next Great Moment in History is Ours’ is op een tekening te lezen. Centraal staat een naakte vrouw met opgeheven vuist, terwijl rondom haar in verschillende erotische scènes telkens de vrouw de dominante positie inneemt. Een andere tekening stelt dan weer: ‘Human liberation. One arm for women. One arm for men. Who although they need it less, need it too’ of ook nog: ‘The king must die and with him white supremacy’.

Verschillende werken, niet in het minst de gigantische muurschildering Statue of Liberty, tonen een Vrijheidsbeeld met een fakkel in fallusvorm

Iannone beeldt opvallend vaak vrouwen af met verwijzingen naar de oud-Griekse (waarschijnlijk Midden-Oosterse) ‘potnia theron’, ofwel ‘meesteres van dieren’. Het is een vrouwelijke figuur die staat voor een natuurijke oerkracht, een moedergodin. Ze wordt afgebeeld met een slang in elke hand, of geflankeerd door leeuwen. In latere bronnen wordt haar afbeelding in verband gebracht met geïndividualiseerde godheden zoals Artemis. Ook referenties aan andere vrouwelijke mythische en literaire personages zoals Cleopatra, Ariadne en Venus, bevolken haar werken. Sterke vrouwen, voor wie liefde alles bepaalt.

Zelfs in haar meest huiselijke, heteronormatieve scènes, zelfs in haar kookboek, is de vrouw in al haar beminnelijkheid krachtig en zelfs subversief. ‘Ik vind beminnelijkheid onweerstaanbaar,’ zegt ze daarover.[6] Iannones werk en leven vallen samen en liefde is hun lijm. In haar volledige overgave aan Eros en andere vormen van liefde kiest ze radicaal voor vrouwelijkheid en liefde. Liefde is erotiek en extase. Liefde is een taal. Liefde is een minnaar. Liefde is een moeder. Liefde is lachen, huilen, eten en drinken. Liefde is reizen. Liefde is dansen. Liefde is de erkenning van kwetsbaarheid als kracht. Liefde is onvermijdelijk en radicaal. Liefde overwint. Love is forever.