II. Het gewicht van geluid

Door Becket Flannery

In sommige werken van Pope.L is er een bepaald moment waarop de duur van het stuk, hoe weloverwogen of slingerend het zich ook ontvouwt, wordt omlijst door het plotseling aanzwellen van lawaai. Deze momenten geven gestalte aan de bewegingen die eraan voorafgingen maar kondigen zich tegelijkertijd aan als proloog. Dit kwam bijvoorbeeld voor in Choir (2019) zoals het geïnstalleerd was in het Whitney Museum in New York: een groot waterbassin in een verduisterde galerij. Erboven, hangend aan het plafond nog een omgekeerd drinkfonteintje van het type dat je doorgaans in scholen of openbare gebouwen aantreft. Op gezette tijden stroomt een krachtige waterstraal, veel groter dan wat er normaal uit het kleine tuitje van de fontein zou komen, in het grote bassin op de grond.

De titel Choir suggereert collectiviteit, maar het klaterende geluid van het stromende water is niet per se harmonieus. De collectieve kracht ervan is overweldigend, zelfs gewelddadig, waardoor het voor een individuele drinker gemaakte drinkfonteintje plots verandert in een vloedstroom. Pope.L’s fonteintje zou een verwijzing kunnen zijn naar de plaatsen van segregatie in Amerika: de toiletten, zwembaden en drinkfonteintjes die enkel bestemd waren voor witte of Zwarte mensen. Op deze plaatsen werden raciale identiteiten letterlijk gemarkeerd en afgedwongen in de openbare ruimte. Maar de stortvloed, die zich gemakkelijk zou kunnen laten lezen als het daaruit sprekende collectieve geweld, doet een dergelijke snelle lezing ook teniet. 

In Pope.L’s essay ‘Some Notes on the Ocean…’ beschrijft hij taal als een poging om territorium te markeren op het grote grenzeloze oppervlak van het denken. Hierin schrijft hij: ‘Iets markeren is het creëren van een verschil; misschien een wereld, misschien een wond, zeker een handeling, laten we het een notie noemen… Every notion is an ocean.’ Iets markeren belemmert de vloeibaarheid van wat het probeert te definiëren, van het verschil dat iets wil vastleggen. In Choir lijkt de kracht van de vloedgolf elk schema, raciaal, politiek of hermeneutisch, weg te spoelen dat men er overheen zou kunnen gooien. Het representeert een weerbarstigheid die moeilijk te vatten is.

De combinatie van theatraliteit en complexe semiotiek is een terugkerend gegeven in het werk van Pope.L. In zijn tentoonstelling Trinket (2015) in het Museum of Contemporary Art, Los Angeles, hees hij een enorme Amerikaanse vlag, die voortdurend wapperend werd gehouden door al even gigantische ventilatoren. Het geluid van de ventilatoren, een gebrul dat de enorme tentoonstellingsruimte vulde, was gedurende de hele looptijd van de tentoonstelling onmiskenbaar aanwezig. De vlag, die elk uur van de dag wapperde in de sterke wind, raakte op den duur gescheurd en versleten. Pope.L knipoogt regelmatig naar fallische humor in zijn werk. Het is dan ook niet al te vergezocht om deze eeuwig uitgevouwen vlag te lezen als een permanente erectie, een soort rigor mortis van amor patriae. Het vrijwillige patriottische gebaar van vlagzwaaien wordt hier voorgeschreven, geïndustrialiseerd, De vermoeide ledematen van het vaderland vervangen door ventilatoren ter grootte van straalmotoren. Het doet denken aan een citaat uit een heel ander werk van Pope.L, The Limner Performance uit 2014: ‘The commander says that’s / That’s, that’s why you can’t love freedom— / You can only obey it.’5

Een ander explosief geluid in het werk van Pope.L dient zich aan in het begin van het videowerk Small Cup (2008), dat onlangs te zien was in zijn solopresentatie Between a Figure and a Letter in het Schinkel Pavillon, Berlijn. De video speelt zich af in een grote industriële ruimte, waar Pope.L een model van het Amerikaanse Capitool heeft neergezet. De titel van het werk komt van de betekenis van de term ‘cupola’ ─ letterlijk ‘klein kopje’ in het Latijn ─ tevens het meest opvallende kenmerk van het Capitool. Het model heeft een onhandig formaat, veel te groot om een architectuurmodel te zijn, en toch veel kleiner dan bijvoorbeeld het Amerikaanse paviljoen in Venetië, een gekrompen versie van Thomas Jeffersons Monticello-plantage, dat eveneens een cupola heeft. In de video stort de koepel onder luid geraas in. Tussen de brokstukken van gebouw blijkt een stapel hooi en veevoer te liggen. Al snel wordt de model-ruïne bevolkt door toegesnelde kippen en geiten, die de brokstukken uit elkaar duwen om bij de eetbare inhoud te komen.

Pope.L’s interesse in architectuur, met name in bepaalde neoclassicistische stijlen (zoals de Palladiaanse stijl van Monticello of het neoklassieke Capitool), werd in Schinkel onderstreept met Contraption (2022), een nieuwe performance-installatie in de kenmerkende achthoekige galerij van de ruimte. Een bureau, een lamp, een houtsnipperaar en diverse gereedschappen wekken de suggestie van een werkplaats. Een performer in werkoverall loopt rond, ruimt de werkplaats op en neemt af en toe de rinkelende telefoon op die aan de muur hangt. Langs één kant van de tentoonstellingsruimte staan op industriële planken tientallen houten sculpturen in de vorm van modellen van architectonische elementen. De tentoonstellingstekst legt uit dat deze sculpturen enkele van de architectonische kenmerken weergeven van het Schinkel Pavillon en van het nabijgelegen Humboldt Forum, een recente reconstructie van het Berliner Schloss, een paleis uit de Pruisische tijd, gevestigd op de locatie van het gesloopte Paleis van de Republiek uit de DDR-tijd. De reconstructie van het Humboldt Forum was een bewust teruggaande architectonische keuze, een keuze welke geschiedenis zal worden herbouwd en welke afgebroken. Als een amalgaam van het Schinkel Pavillon uit het DDR-tijdperk en het recente Humboldt Forum lijken de houten sculpturen vertegenwoordigers van de historisch beladen architectonische symboliek van de Berlijnse Innenstadt. Net als het model van het Amerikaanse Capitool in Small Cup zijn de houten sculpturen in Contraption echter geen lang leven beschoren: de performer in werkoverall stopt ze richting het einde van de performance in een gigantische houtversnipperaar.

Het lawaai van deze machine begint net zo plotseling als de waterstroom in Choir, al klinkt het harder en schrijnender. Elke uitbarsting van geluid in deze werken contrasteert met de alledaagse werking van de systemen die in het werk worden vertegenwoordigd: het trage pompen van water door een buizenstelsel of de doelbewuste constructie van architectonische modellen. In beide gevallen worden de explosies van geluid schijnbaar voorgegaan door de massieve fysieke aanwezigheid van een machine. Als het geluid dan eindelijk aanzwelt, is het bijna alsof een zinderende belofte in vervulling is gegaan; maar zoals in de semantische glibberigheid van het water in Choir, laat de verpulvering van de houten modellen in Contraption de betekenis van het werk ook open. Naast deze kortstondige en dramatische momenten is er het langzame werk van het onderhoud van een uitgebreid systeem, de infrastructuur die door de installatie zichtbaar wordt maakt.

Vaak overschaduwt een historische gebeurtenis de langzame en systemische effecten die zich geleidelijk, over een longue durée, kunnen openbaren. Het kan verleidelijk zijn onze verhalen op te bouwen uit reeksen van dergelijke gebeurtenissen, of erger nog, er een distillatie van een tijdperk in te zien. In de installaties van Pope.L wordt de gebeurtenis niet opgevoerd om iets te verklaren, maar om de representatieve logica van dergelijke verklaringen uit te dagen. Zijn werk ondermijnt actief het gebruik van de geschiedenis als overlevering of verhaal, niet door ze te onderwerpen aan het onderzoek van de annalist, maar door dergelijke schema’s in de houtversnipperaar te stoppen. De keizerlijke nostalgie van het Humboldt Forum of de neoklassieke referenties van het Capitool worden teniet gedaan, gekraakt en verpulverd. Misschien werkt het uiteindelijk cathartisch, vreugdevol is het zeker.