metropolis m

Het lijkt alsof kunstenaarsinitiatief VHDG (Voorheen de Gemeente) uit Leeuwarden met hun project Franchise een economische organisatievorm probeert te vertalen naar de kunstwereld. Een onmogelijke opgave? Niet per se, maar lastig is het wel. Franchise-ondernemingen zoals McDonald’s, Burger King, Bakkerij Bart, Gamma en Dixons werken met standaardformules bij het verhandelen van massaproducten. Ze hebben een vast assortiment en houden er een standaard winkelinrichting op na. In de wereld van de hedendaagse kunst draait alles juist om uniciteit, om de specifieke ruimte, de individuele kunstenaar en zijn creatie. Juist daarom daagt het idee voor Franchise uit en spreekt het tot de verbeelding. Met dit project lijkt VHDG vragen te stellen over de schaal waarop de kunstwereld opereert en de doelmatigheid ervan.

‘Toch was dat niet ons uitgangspunt’, zo vertelt Kie Ellens me in zijn woning in Groningen. ‘VHDG wilde met Franchise de aandacht vestigen op de massale leegstand op B-locaties, kleine winkelpanden vlak buiten het centrum. Het ging om die winkeltjes en de mechanismen waaraan zij onderhevig zijn’. Ellens vervolgt: ‘Het landschap wordt steeds uniformer, de diversiteit dreigt uit ons straatbeeld en productaanbod te verdwijnen. Je ziet overal dezelfde winkels en artikelen. Daar haakt Franchise op in. Wat ook heeft meegespeeld is de vraag hoe een kunstenaar van een winkelruimte zijn eigen ruimte maakt. De consument stapt zonder nadenken een winkel binnen. Hij klopt niet eerst aan.’

Als reactie op die vanzelfsprekendheid bleven de deuren van de panden waarin kunstenaars werk realiseerden, gesloten. De winkelpanden op B-locaties werden geregeld door initiatieven die als franchisenemer dienstdeden: NP3 (Groningen), DeFKa (Assen), RC de Ruimte (Beverwijk), Lokaal 01 (Breda), Atelier als Supermedium (Den Haag), Expodium (Utrecht) en Stichting Media Research (Heerlen). Net zoals bij andere ketens zijn de vestigingen verspreid over het hele land.

In ruil voor het regelen van een geschikte ruimte – sommige initiatieven deden het in samenspraak met de kunstenaar, andere op eigen houtje – , de contacten met de lokale pers, het aanvragen van lokale subsidies en een databestand met geïnteresseerde kunstliefhebbers in de regio, mochten de franchisenemers gratis een keuze maken uit het assortiment dat franchisegever VHDG had samengesteld.

Dat assortiment bestond uit zeven gerenommeerde kunstenaars: Liam Gillick (GB, VS), Gabriel Lester (NL), Won Ju Lim (VS), Olaf Nicolai (D), Katharina Grosse (D), Gary Woodley (GB) en Anton Vidokle (RU). Kunstenaars van internationale allure. Ellens: ‘We hebben gekozen voor een breed assortiment. Onze franchisenemers moesten iemand kunnen vinden die bij hun eigen profiel past.’

DeFKa, departement voor filosofie en kunst in Assen, kwam uit bij Liam Gillick, een kunstenaar die met strategieën bezig is en voor wie de reflectie op het werk belangrijk is. Hij plaatste een wand met aan pop-art verwante zwartwit stills met tekstballonnen vlak achter de etalage. Een ander uiterste in het assortiment werd gevormd door Gary Woodley, die veel met lege ruimte en abstracte vormen werkt en Katharina Grosse, die met airbrush grote, kleurige schilderingen maakt en daar soms objecten in verwerkt.

Twee jaar is VHDG bezig geweest met de organisatie van Franchise. En ofschoon tot het einde toe onduidelijk was of de financiering rond zou komen, reageerden de kunstenaars direct enthousiast. Sommige projecten kostten echter meer tijd dan de kunstenaars hadden verwacht.

Katharina Grosse constateerde dat als ze de gevel zou bewerken met kleur, de aandacht uit zou gaan naar de schildering en niet naar de fysieke locatie. Daarom gebruikt ze in Leeuwarden voor het eerst sinds 25 jaar alleen wit. Als een soort grote reus met een verfspuit heeft ze geprobeerd de winkeltjes uit te poetsen. Haar schildering gaat verder dan het winkeloppervlak; ze gebruikt ook de eerste verdieping, spuit over de ramen heen, gaat links de bocht om en gebruikt zelfs nog een deel van het provinciehuis aan de rechterzijde. Er is ook nadrukkelijk op straat gespoten. Hetgeen overigens wel veel weerstand opriep; bewoners protesteerden tegen het werk dat ze als een verloedering van de openbare ruimte opvatten, en inmiddels is het werk om die reden zelfs verwijderd.

Toch toont Ellens zich tevreden met het resultaat, de leegstaande winkelruimtes door het hele land, waar zeer verschillende projecten zijn gerealiseerd. ‘Voor ons was het interessant om te zien hoe het werk van dit soort kunstenaars functioneert buiten de witte kubus van het museum. Zoals bij Katharina Grosse, waar het een nieuw soort werk opgeleverd heeft. Kunstenaars moesten bij Franchise in zekere zin op zoek naar andere oplossingen. Liam Gillick verbeeldt dat treffend. Zijn werk in Assen gaat over het nemen van beslissingen in deze voor hem nieuwe situatie.’