metropolis m

De galeriescene in Istanbul is al lang volwassen. Toch houdt zij er nog steeds van de subcultuur op te zoeken, of haar in herinnering te roepen. Een dagboek-in-één dag.

We zijn op de bovenste verdieping van een kleinschalig appartementencomplex, in een vervallen gebouw in de wijk Galata. Op de verdieping net onder ons bevindt zich Marquise, een onafhankelijke kunstruimte gerund door de Amerikaanse kunstenaar Mark Van Yetter en zijn vrouw Ayca Odabasi. Nadat Mark ons het werk van Colin Whitaker heeft laten zien, dat in de twee aangrenzende kamers tentoongesteld is, nodigt hij ons uit in zijn atelier voor een kopje thee.

We hadden enkele dagen eerder over Marquise gehoord, in Kiki, een downtown bar waar de hippe jongeren hangen en af en toe over kunst praten. Maar nu zitten we rondom een pan kokend water, in het midden van Marks kleine atelier. Door het raam brandt de zomerzon. Vanuit onze ooghoek zien we een glimp van een minaret. Ondertussen praat Mark over zijn schilderijen en de moeilijkheid om een ingang te krijgen in de gesloten kringen van privéverzamelaars in de stad. ‘De echte naam van de ruimte is eigenlijk Marquise Dance Hall,’ zegt Mark, ‘Maar de mensen die de galerieagenda beheren accepteerden dat niet, volgens hen slaat het nergens op om een galerie een danszaal te noemen. Dus hebben ze mij de naam laten veranderen in Marquise Gallery. Ik heb er nu wel spijt van. Die agenda levert toch niet veel publiek op. Nou ja, mensen komen hier wel, en dan drinken we thee, soms een biertje. Sommigen praten over kunst, maar bijna niemand koopt, omdat de kunstenaars die hier exposeren niet bekend zijn.’

De hitte wordt bijna ondraaglijk. We verlaten Mark en besluiten op adem te komen op de beruchte trappen van Galata, op weg naar onze volgende afspraak. De trappen zijn vol met zwerfhonden, jongeren die gitaar spelen en wat toeristen die de tijd doden onder het genot van een biertje. In het straatje een paar blokken verderop ontmoeten we de Griekse kunsthistoricus Sylvia Kouvalis. Ze zit in een tijdelijk kantoor, nu haar galerie Rodeo zal verhuizen naar een nieuwe ruimte vlakbij Taksim, het centrale plein in dit deel van de stad. Haar kantoor staat vol kunstboeken. Sylvia zegt dat haar galerie, die vijf jaar geleden opende, niet alleen gaat over deze specifieke geografische locatie. Hoewel het programma wel een focus heeft op het gebied rond de oostelijke Middellandse Zee. Ze heeft haar eigen mindmaps. Daar gaat het om. Ze zegt: ‘Ik ben geen handelaar’. Maar goed, niemand zegt dat hij/zij een handelaar is, ook niet in Istanbul, waar galeries en hedendaagse kunstcollecties weliswaar met de dag groeien. Marcel Duchamp was een kunsthandelaar, maar dat is een goed bewaard geheim in de kunstmarkt. Sylvia intrigeert ons als ze gepassioneerd vertelt over een van de tentoonstellingen die ze binnenkort zal laten zien, met de wat oudere Griekse schilder Apostolos Georgiou. Voor we vertrekken vragen we haar of ze ons een van haar mindmaps zou willen sturen. Hopelijk doet ze dat.

Het is bijna etenstijd en de meeste galeries sluiten, maar we hebben de sleutel om galerie NON binnen te gaan. We eten snel iets en lopen naar Istiklal, de meest beruchte straat van Istanbul, waar luide muziek klinkt op elke hoek. Hier, in het appartementencomplex Misir, zitten veel galeries. Zo ook NON, dat drie jaar geleden door Derya Demir werd geopend. Derya heeft ons – en vele anderen ¬– de sleutel van haar galerie verkocht voor slechts 20 Turkse lire, als onderdeel van de nogal gewaagde interventie van de Kosovaarse kunstenaar Sisley Xhafa. Gedurende een maand kan iedereen met een sleutel tussen zonsondergang en zonsopkomst de galerie binnengaan, om er rond te hangen, kunst te maken, wat dan ook. Inmiddels hebben bierblikjes, sigarettenpeuken en verbrand vuil de gewoonlijk witte en schone ruimte overgenomen. De muren zijn bedekt met spuitverf, ramen zijn gebroken. Toch valt hier en daar een subtiele muurtekening te ontwaren, tussen graffiti leuzen als ‘il faut inventer’.

We kunnen nog steeds niet geloven dat Derya onderdak biedt aan een dergelijke interventie. Bij ons wekt het een verrassend onbeheersbaar verlangen op om schoon te maken, maar in plaats daarvan praten we met wat kunstenaars en curatoren die er rondhangen en ons wodka aanbieden. Nazli Gürlek, een jonge curator, vertelt ons over de ‘Dinsdag-vijf-uur-wodka-vergaderingen’, die in de jaren zeventig en tachtig plaatshadden in Maçka Sanat Galerisi. De bijeenkomsten werden opgenomen, en het afgelopen jaar heeft Nazli naar de geluidsbanden geluisterd. Ze spreekt over een archief met verhitte discussies en af en toe een rel, die zich afspelen op het moment dat conceptuele kunst zijn intrede deed in Turkije: ‘Hoe vind je een koper van conceptuele kunst? Zullen ze mijn werk begrijpen? Heb je La nausée van Sartre gelezen? Schenk je me nog even bij? Wanneer ga je nu ook weer naar Parijs? Komt Daniel Buren echt deze kant op?’

Als het al nacht is, verlaten we de half verwoeste galerie en rijden weg door lange, verlaten straten langs de Bosporus. De taxi versnelt, er is geen verkeer, enkel een simpele autorit.

Laurie Cluitmans en Arnisa Zeqo zijn kunsthistorici, Amsterdam. Ze bereiden een tentoonstelling voor in Istanbul.