metropolis m

Rosemary Mayer was sinds de jaren zestig als kunstenaar, schrijver en vertaler actief in de alternatieve New Yorkse kunstscene. Ze groeide op in Ridgewood, Queens en haar ouders, haar vader stoffeerder en haar moeder naaister, namen haar mee naar de katholieke kerk. Tijdens de zondagsdienst staarde ze naar alle verschillende texturen in de kerk, later duidelijke invloeden in haar werk: marmer, vergulde decoraties, het beschilderde plafond, de standbeelden. De vroege dood van haar ouders zorgde ervoor dat ze zich al jong vervreemd voelde van hoe de dagen verstreken en hoe de maatschappij voortstuwde, hoe iedereen zomaar doorraasde zonder te herdenken of stil te staan.

Ze exposeerde veelal bij alternatieve kunstruimtes en was in 1973 medeoprichter van A.I.R. Gallery, de eerste coöperatieve galerie voor vrouwen in New York. ‘Geen gegiechel meer over vrouwelijke kunststudenten, geen geroep dat ze toch wel gaan trouwen en hun kunst zullen vergeten… A.I.R. zal de houding over kunstvrouwen veranderen,’ schreef ze toen nog hoopvol. Veel commerciële galeries waren destijds niet geïnteresseerd in kunst door vrouwen; ook voor Mayers werk was er daar geen plek. Sinds 2020 leeft de interesse in haar werk weer op, met exposities in onder andere Basel, Berlijn en New York. Haar werk is nooit eerder te zien geweest in Nederland en Have you got the time?, bestaande uit documentatie, schetsen en objecten, werd in een compacte doos opgestuurd vanuit New York, waar kunstcollectief Darling Green en the Estate of Rosemary Mayer een kantoor delen. Deze expositie, die deel uitmaakt van een seizoensgebonden rotatie, ontwikkelden ze speciaal voor kleinere kunstinitiatieven. De doos raakte in het logge Amerikaanse postsysteem verzeild en kwam precies een dag voor de opening bij Manifold Books aan.

De zolderruimte van Manifold Books past bij Mayer, die graag op onconventionele plekken exposeerde. Er staan nog letters in de houten balken gekrast van schoolleerlingen die hun aanwezigheid in het pand vereeuwigd hebben, en bouwvakkers lopen af en aan door het gebouw, legden zelfs een keer een knoop in het witte doek dat de bezoekers begroet bij binnenkomst: een reproductie van de lijst die Mayer in 1978 samenstelde van haar invloeden, met de naam Everything that’s influenced my work/me (1978). Een uiteenlopende lijst die zowel Mayers artistieke interesses duidt, als wie zij was: my mother’s clothes, schrijft ze, en: dreams of rooms, yogurt, old blankets, veils. Alledaagse objecten worden afgewisseld met religieuze iconen en intellectuele invloeden, zoals Simone Weil, en Theresia van Ávila, een katholieke mystica die in 1570 een aardappel uit de kloostertuin in reepjes liet frituren, en daarmee friet uitvond.

Het doek met invloeden hangt in het trapgat en wiegt in de wind, als een imposante, spookachtige aanwezigheid. ‘Een kunstobject zou niet stil moeten hangen, bewegingloos, losgezongen van haar context. Dat doen andere dingen ook niet,’ schreef Mayer.

Het eerste wat opvalt als je de ruimte binnenstapt, is een grote zwart-witfoto van Mayer die een ballon zorgvuldig aan touwen bevestigt. Mayer onderzocht het verstrijken van tijd met haar ballonwerken, die ze soms ‘floating sculptures’ noemde: grote, indrukwekkende weerballonnen gevuld met helium, bevestigd aan daken en houten palen. De ballonnen konden verjaardagen vieren, te vroeg verloren doden rouwen, of de lente inluiden – ze symboliseerden hoe vluchtig de tijd voorbijgaat, op zowel weemoedige als jubelende wijze. De ballonwerken waren het begin van Mayers Temporary Monuments die een speelse afwijzing vormden van het blijvende, plechtige en dikwijls masculiene karakter van monumenten, en verwezen naar oude Romeinse rituelen die het begin van de lente vierden. Ook refereerden de werken naar een tijd dat sculpturen niet objecten waren die het publiek van een afstandje moest bekijken, maar iets waar rituelen omheen gebouwd werden en waar de lokale gemeenschap bij betrokken werd.

De zwart-witfoto documenteert de installatie van Some Days in April (1978), een vrij technisch uitgewerkt ballonwerk: een ritueel voor zeven doden, waaronder haar ouders, en haar vriendin en kunstenaar Ree Morton, die het jaar daarvoor in een auto-ongeluk was overleden. Elke ballon beschilderde Mayer met een van hun namen, de naam van een lentebloem en de naam van een ster die op dat moment aan de hemel stond. Ze bracht verschillende tijdssystemen bij elkaar, waardoor de overleden persoon in verbinding stond met de natuur; ze trok een lijntje van de hemel naar de aarde naar de dode. Ook was er de implicatie dat de dode uiteindelijk losgelaten zou moeten worden, alsof de ballonnen engelen waren die uiteindelijk naar de hemel op zouden stijgen. Niet zelden vielen deze ballonwerken, die soms linten en repen van stofresten bevatten, uit elkaar, of werden ze niet gerealiseerd: dit benadrukte alleen maar de ongrijpbaarheid van het rouwproces, en de vergankelijkheid van Mayers werken, die noodzakelijkerwijs in contact stonden met de elementen.

Op foto’s in de vitrine is te zien hoe Mayer en haar helpers vechten tegen de wind tijdens het installeren van Spell (1977), een ballonwerk bij een parkeerplaats dichtbij waar Mayer opgroeide in Queens. ‘Dit werk is vluchtig,’ schreef ze, ‘als het weer mee zit zal het vierentwintig uur blijven zweven.’ Het bleek nog vergankelijker dan verwacht; door de harde wind van die dag viel Spell snel uit elkaar. Belangrijker dan het voortduren van de Temporary Monuments was echter het collectieve proces en de inspanning, de worsteling; de viering van de lente, maar ook het onttrekken van verlies en rouw uit de eenzame sfeer van een slapeloze nacht. Kijkend naar de foto’s voelt dit ritueel nog springlevend, de strijd met de wind als een liefdesgebaar. Ik ben ontroerd.

Balloon for a Birthday (1978) vond niet in een afgelegen veld plaats, maar midden in New York, op een grijs gebouw aan 461 Park Avenue. Een felrode weerballon werd een weeklang aan het dak bevestigd, met linten die achter het sculptuur aanwapperen, en beneden op straat werden er flyers uitgedeeld waardoor de dagelijkse levens van voorbijgangers even door dit ritueel werden onderbroken. Ze werden uitgenodigd stil te staan en omhoog te kijken, de vergankelijkheid van onze geliefden en seizoenen te onthouden, hoe snel de tijd verstrijkt, en dat we daar niet enkel droevig om moeten zijn maar er juist de schoonheid van in moeten zien. Gereproduceerde flyers hangen in het trappenhuis op weg naar Manifold Books en nodigen bezoekers uit om naar boven te komen. ‘The balloons and fabrics floating over buildings are ways to stay alive, pleasures to look up at while you’re in the street,’ schreef Mayer. Mensen reageerden verheugd op het werk: ze wezen, lachten, staarden tijdens hun werkdag naar de fleurige ballon, die vrolijk aftekende tegen de grijze wolkenkrabber waar die naast zweefde.

Tijdens een groepsexpositie in een voormalige massagesalon op Times Square, dat in de jaren tachtig nog een duistere, louche plek was, installeerde Mayer haar eerste beeld in de serie Ghosts (1980-‘81). Een foto van het werk hangt deels achter een verwarmingsbuis in Manifold Books, alsof de buizen op de foto overvloeien naar het heden.

Door naast de sculptuur een vlag op te hangen met vrouwennamen, zinspeelde Mayer op de anonieme sekswerkers die vroeger in het gebouw werkten. De toen nog relatief onbekende Jean-Michel Basquiat en Jenny Holzer maakten ook onderdeel uit van de expositie, en destijds vond men dat Mayers werk uit de toon viel naast de meer uitgesproken punk- en agitprop-kunst. De (on-)zichtbaarheid van vrouwen werd nog niet als een relevant politiek thema in de kunsten gezien, en was bovendien veel lastiger te commercialiseren. Mayer gebruikte stoffen en materialen die als feminien en kitsch werden bestempeld, kleurrijke lappen stof en zijde, en klaagde in haar dagboek over “narrow-minded bastards who think objects are only decoration—automatically assuming that bec. a thing is attractive or interesting to look at it’s not anything else.” Ze hergebruikte stof van het ene sculptuur voor haar volgende – vaak gebruikte ze oude lappen stof die haar vriendin, dichter en lingeriedesigner Hannah Weiner, aan haar schonk – en werkte zo procesmatig dat ze nauwelijks rond kon komen van haar werken, die zo vergankelijk waren als de geesten die ze representeerden. “Making my art seems like such a physical impossibility”, verzucht ze in haar dagboek. Met die onmogelijkheid speelde ze ook: zo maakte ze in 1979 Snow People, waarbij ze in de tuin van de openbare bibliotheek van een dorp in Massachussetts levensgrote sneeuwpoppen plaatste, vergezeld van de namen die daar volgens haar onderzoek het meest gebruikt werden in de negentiende eeuw: bordjes met ‘Annas’, ‘Daniels’ en ‘Ediths’ zijn op foto’s van het werk te zien, naast poppen die al lijken weg te smelten voordat ze vastgelegd zijn. Anonieme schimmen uit het verleden verdienen het ook om geëerd te worden, leek Mayer te willen zeggen.

Mayers kunstenaarsbestaan was precair, ze ontving weinig erkenning tijdens haar leven. In brieven naar Mayers zus, de dichter Bernadette Mayer, en in haar dagboek, is te lezen hoe ze in één adem door over een idee voor een nieuw werk schreef en hoe ze zoveel mogelijk geld van een rijke verzamelaar zou kunnen krijgen. Haar uitgebreide ontwerpen voor kunstwerken werden in de uitvoering noodzakelijkerwijs soberder. Ze hergebruikte materialen van sculpturen (werk waarvan nog slechts de fotodocumentatie bewaard bleef), zat model voor schilders, werkte aan wiskundeboeken en reclameteksten en leende ze eindeloos vaak geld van haar zus (om het de maand erna weer terug te sturen, zodat haar zus de huur kon betalen).

Het voelt bijzonder om Mayers geheimzinnige, vluchtige werken als bezoeker te kunnen bestuderen; haar ongrijpbare monumenten voor het leven voelen tijdloos, en, na al die jaren die verstreken zijn, nog springlevend. Hoe eren we het leven? Hoe staan we stil bij de dierbaren die we verloren, de tijd die razendsnel vooruit, vooruit, vooruit wordt gestuwd?

‘I’m after more involvement with people, more art-making but fewer certainties — faster change,’ schreef ze. Haar werken brak ze constant af om er ander werk van te maken, uit geldgebrek of ongeduld: het enige dat blijvend is, zegt Mayers werk, is de manieren waarop mensen met elkaar verbonden zijn — hoe onze zielen tijd en afstand overbruggen.