metropolis m

‘Wij denken dat moraliteit een breed onderwerp is dat ons allen raakt op verschillende manieren. Het is geen begrip dat maar op één bepaalde, bevestigende manier uit te leggen is. Daarom behandelen we moraliteit meer als een fenomeen dan als een voorschrift, en dat doen we op een nadrukkelijk niet-moralistische wijze. We willen ook niet amoreel zijn, want dat vinden we ook te gemakkelijk. We zoeken naar een benaderingswijze waarbij de dingen niet onmiddellijk als goed of fout geclassificeerd kunnen worden en waar ruimte is voor een zekere scepsis. Misschien juist door die kanten van moraliteit te ondervragen die het meest ouderwets zijn en die binnen onze hedendaagse realiteit niet meer als urgent worden gezien. De kunstwerken die gekozen zijn bieden een breed palet aan verschillende houdingen die niet direct over moraliteit gaan, maar die thema’s en ruimtes ontsluiten die op de een of andere manier met moraliteit te maken hebben.’

‘Bezoekers zullen een mix van werk vinden, maar elk van de geplande vijf tentoonstellingen zal zijn eigen titel hebben, te beginnen met Act 1: Beautiful from Every Point of View en Act II: From Love to Legal. In Act I leggen we een verband tussen beeld en macht. Aan de ene kant van dit spectrum presenteren we de film Beijing van Sarah Morris, die een blik werpt op hoe deze Aziatische stad zichzelf presenteerde gedurende de Olympische Spelen. De film is geschoten in een afstandelijke, ‘koude’ stijl, typisch voor films als Baraka (Ron Fricke, 1992) waarbij het medium verondersteld wordt een neutrale positie in te nemen ten aanzien van het onderwerp. Aan de andere kant staat Kris Martins beeld Mandi VII, een replica van de beroemde sculptuur van Laocoön en zijn zonen, maar zonder slang, waardoor de figuren lijken te worstelen met een ongrijpbare kracht.
In Act II volgen we een traject dat begint bij het privéleven vanuit een intieme ruimte en zich dan opent naar de sociale omgeving. Het is een tentoonstelling over hoe het individu omgaat met de samenleving en haar verschillende machtsstructuren die moralistisch, ethisch en juridisch van aard zijn. Een voorbeeld daarvan is het werk van Nedko Solakov dat getuigt van een intieme, persoonlijke inslag. Het kunstwerk ontplooit zichzelf voor de kijker via fragmentarische en persoonlijke boodschappen. Een ander werk dat ze zien zal zijn is Isabelle Pauwels video B+E (2008) waarin ze zichzelf en haar familie documenteert tijdens het opdelen van de bezittingen die zijn nagelaten door haar grootouders in hun huis in Vlaanderen. Naast de tentoonstellingen vinden er ook evenementen, films en performances en een symposium plaats. Verder komt er een webplatform waar actief gediscussieerd wordt en in juni verschijnt een boek dat als een op zichzelf staand project gezien kan worden.’

‘Het klopt dat moraliteit op veel punten samenhangt met de lokale cultuur. Ik las ergens dat moraliteit per definitie geopolitiek is en kon me in dit citaat goed vinden. We hopen dat dit op subtiele wijze in de tentoonstellingen terug zal komen, maar we zouden ook graag zien dat het lokale publiek dit zelf in de discussie brengt. Ik geloof dat het heel moeilijk is en problematisch ook, een tentoonstelling te maken die zich te specifiek uitlaat over de complexe uitwisseling tussen een lokale context en een algemeen onderwerp. We hebben kunstenaars vanuit de hele wereld in de tentoonstelling opgenomen, en dat zullen er hopelijk in de opeenvolgende drie delen nog veel meer worden. Maar dat is niet het criterium van de selectie. We kozen kunstenaars die bij het thema passen en van wiens werk we onder de indruk zijn, en ook kunstenaars die reageren op de uitgangspunten van de tentoonstelling.’

‘Ik zou ook zeggen dat kunst per definitie amoreel is, toch heeft de kunst altijd met deze status geworsteld. Immers binnen het burgerlijke begrip van kunst – waardoor wij nog steeds sterk beïnvloed zijn – heeft kunst een diepe moralistische herkomst. Neem de schilderijen van bijvoorbeeld Jan van Eyck en diens Huwelijk van de Arnolfini’s. Dat werk staat bol van de moralistische boodschappen (de hond symboliseert trouw, et cetera). Hoewel het onmogelijk is kunst moralistisch of amoreel te noemen (en er is zeker immorele kunst, maar die is ook moralistisch in zekere zin) hebben we in de tentoonstelling wel werk opgenomen dat jij onder de categorie ‘moralistisch’ zou scharen, omdat we denken dat dit een productieve manier is om de reflectie op moraliteit in zijn algemeenheid te stimuleren. De Italiaanse kunstenaar Tony Zielony bijvoorbeeld, toont een korte animatie gemaakt met foto’s van een gebouw in Napels dat al jaren beheerst wordt door de maffia. De film toont het gebouw van buiten naar binnen, en laat mensen zien in hun alledaagse en banale situaties.’

‘De laatste tijd is het promoten van de moraal erg populair onder wel meer premiers en presidenten. Ik vind dat niet van veel goede smaak getuigen. Ik denk dat het onmogelijk is voor een persoon om een onderscheid aan te brengen tussen wat iemand beschouwt als hoogstaand en wat de samenleving in het algemeen ziet als hoge moraal. Elke samenleving ontwikkelt dat op verschillende manieren.’

‘Het idee van moraliteit als een kompas voor goed gedrag werkt niet, zelfs niet als de samenleving volledig homogeen is. Want er is ook zoiets als wat de Amerikanen moreel relativisme noemen. Als men bijvoorbeeld de vele manieren in aanmerking neemt waaronder iemand doden gerechtvaardigd kan worden (voor het algemeen belang) dan zie je dat alles gerationaliseerd kan worden. De menselijke verbeelding is daar erg goed in. Bepaalde dingen die geacht worden immoreel te zijn binnen sommige gemeenschappen – samenwonen zonder getrouwd te zijn – zijn volkomen normaal voor andere. Zelfs binnen een bepaalde samenleving zijn er grijze zones wat dat betreft, die overigens niet altijd verbonden zijn met generatiekloven. Dus terwijl het waar is dat bepaalde morele standaarden er zijn als geheugensteuntjes, is het ook zo dat deze in bepaalde situaties irrelevant zijn en zelfs contraproductief.’

‘Dat hebben we overwogen, maar veel tentoonstellingen gaan tegenwoordig over ethiek. Er is ook veel literatuur over ethiek, die het gevaar met zich brengt dat er een amateuristisch academisme op de tentoonstelling wordt losgelaten terwijl we geen autoriteit hebben op dat vlak. Ethiek is ook te afstandelijk, en we willen juist het publiek betrekken bij de vraag hoe moraliteit ingewikkelde zaken ter discussie stelt, en wij erdoor worden geraakt, vrij grondig en soms eigenaardig. Ethiek laat iemand toe van buiten naar binnen te kijken, moraliteit niet.’

‘We wilden een tentoonstelling maken die de eurocentrische plaats die we innemen in aanmerking neemt, zichtbaar maakt, omdat het een ingewikkelde ruimte is. Zo nu en dan een niet-westerse kunstenaar programmeren lost dat probleem niet op. Een ander belangrijk uitgangspunt was een tentoonstelling te maken die zicht biedt op de wereld in het algemeen, als een gedeelde ruimte.We vermijden daarbij met opzet de begrippen als “globalisering” of “kapitalisme”, die nu vaak gebruikt worden ter typering van het homogene milieu in een gevarieerde wereld. Moraliteit vertegenwoordigt een soort tussenruimte; het is noch een superstructuur, noch een alledaags motief, maar een amorfe ruimte die beide raakt en die op vele onzichtbare wijzen opereert.’

‘Ik hoop het. Dat is precies het experiment dat we willen aangaan! We willen een verband laten zien tussen werken onderling en in relatie tot het thema, statements produceren die open zijn, maar die ook gerelateerd zijn niet zozeer aan morele kwesties, maar ten opzichte van dat waaraan moraliteit afgemeten wordt: leven.’