Leven zonder slaap
Leven zonder slaap
In gesprek met Jonathan Crary
24/7 Late Capitalism and the Ends of Sleep is het laatste boek van Jonathan Crary, professor Moderne Kunst en Theorie aan de Columbia University in New York. In dit handzame boek schetst Crary een ontluisterend beeld van de steeds maar versnellende 24-uurs consumptiemaatschappij. Niemand kan ontsnappen aan de greep van dit laatkapitalistisch systeem, waaraan alleen nog valt te ontkomen in onze dromen.
Je eerdere boeken Suspension of Perception en Technique of the Observer zijn historische studies, 24/7 lijkt daarentegen toegankelijker. Hoe zou jij het zelf willen omschrijven?
‘Ik zou het willen omschrijven als een polemisch essay. George Orwell noemde zijn essays uit de jaren dertig zowel essay als pamflet. Hij zag zichzelf in de socialistische traditie van de agitatie. In 24/7 probeer ik uiting te geven aan een bepaalde vorm van gemeenschappelijke kennis, van gedeeld bewustzijn. Ik claim ook geen originaliteit. Wat ik probeer te articuleren is tamelijk banaal: hoe wordt onze wereld gemaakt en gevormd? Ik denk dat het formuleren van dergelijke algemeenheden heel waardevol kan zijn, omdat ze niet alleen maar banaal en triviaal zijn, maar omdat ze worden gedeeld door meerdere mensen. Die collectieve basis zou aanleiding kunnen zijn tot actie.’
24/7 leest af en toe als een pamflet. Wat is precies de aanklacht?
‘Het idee dat een mensenleven slechts een biologisch reproduceerbaar gegeven is. Het idee dat er geen intrinsieke of essentiële barrières zijn bij de manipulatie van het menselijk potentieel. Deze reductionistische omgang met het mensenleven is de afgelopen dertig jaar voortgegaan, maar ik verzet me er hevig tegen. Ik stel in 24/7 dat er wel degelijk grenzen en limieten zijn. Ik praat over farmaceutisch onderzoek dat slaap enkel nog ziet als een biologisch probleem dat op de een of andere manier moet worden opgelost. Of het idee dat we in de toekomst ons bewustzijn kunnen uploaden, waardoor we in essentie onsterfelijk zouden worden. Al deze belachelijke voorstellen en fantasieën over de afwezigheid van grenzen en beperkingen komen op één ding neer, namelijk: in hoeverre kan een mensenleven geïntegreerd worden in de geglobaliseerde economie.’
Je praat over slaap alsof het de laatste veilige haven is waar wij kunnen schuilen voor de buitenwereld. Staat er werkelijk zoveel op het spel met iets dat zo nietszeggend lijkt als slaap?
‘In 24/7 gaat het vooral over de werkelijke ecologische consequenties. In de zin dat ons lichaam inactiviteit, rust en herstel nodig heeft. Ditzelfde geldt voor grotere levende milieus, of het nou een bos is of een groter ecosysteem. Ik keer me tegen het idee dat een levende omgeving zoals de aarde kan worden onderworpen aan een oneindig proces van extractie en gebruik. Slaap is onderdeel van eeuwenoude ritmes die door de modernisering volledig buitenspel worden gezet.’
De druk om voortdurend te versnellen, die wij denk ik allemaal dagelijks aan den lijve ondervinden, lijkt onontkoombaar en absoluut. Bestaat er nog wel een mogelijkheid om hieraan te ontkomen?
‘Het versnelde productie- en consumptieritme dat door de moderne medianetwerken wordt gefaciliteerd voorziet in de mogelijkheid van een onophoudelijk verbonden zijn, wat uiteindelijk altijd leidt tot de economisering van tijd. Je wordt voortdurend blootgesteld aan toezicht en datamining, waardoor je onafgebroken onderdeel bent van het publieke domein. Feit is dat het kapitalisme noodzakelijkerwijs blijft zoeken naar nieuwe manieren om de circulatietijd te verkorten. Dat was al bij de spoorwegen en stoomboten het geval; nu gebeurt het met het internet. Maar het mag duidelijk zijn dat dit systeem grenzen kent en op weg is naar een crisispunt. Ik suggereer dat wij ons beter opnieuw een beeld vormen van onze gemeenschappelijke basis en manier van leven. Zodat de mogelijkheid blijft bestaan om te breken met de toename van geprivatiseerde en afgescheiden activiteiten.’
Stellen sociale media ons juist niet meer dan ooit in staat om in contact te staan met andere individuen, zou hieruit niet een nieuwe gedeelde ruimte kunnen ontstaan?
‘Ik wil niet extreem apocalyptisch overkomen, maar het is moeilijk om tegenwoordig nog iets concreets aan te wijzen dat het alledaagse gemeenschapsgevoel vormgeeft. Het alledaagse betekent hier het onvermoede, door gewoontes bepaalde gemeenschapsleven. Dit komt ook naar voren in onze taal. Neem bijvoorbeeld het woord sharing. Dat kan nu gebruikt worden voor volledig private of individuele activiteiten. Tegelijkertijd worden mogelijkheden voor bestaande meer traditionele gemeenschappen volledig geëlimineerd. Delen is een vorm van zelfpromotie geworden, een soort compulsief narcistisch gedrag.’
Maar nemen wij niet vrijwillig deel aan deze systemen en netwerken, of wordt er van buitenaf een kracht op ons uitgeoefend die ons dwingt deel te nemen?
‘We zijn in de westerse democratieën al lang het punt gepasseerd waarbij er een noodzaak bestaat voor directe repressie en controle van de staat door middel van het dreigen met fysiek geweld. In Discipline, Toezicht en Straf (1989) beschreef Michel Foucault geïnternaliseerde vormen van macht en zelfregulering, waarin wij ieder onze eigen “onderdrukker” zijn, al klinkt dit nogal freudiaans. Hier is ook sprake van overlappende of vervagende vormen van productie en consumptie. 24/7 gaat over dit verdwijnende onderscheid. Elke keer als we online iets kopen dragen we bij aan de werking en efficiëntie van de markt. We zijn werkelijk tot permanente werkers en consumenten verworden. Maar dit is in zekere zin onze eigen keuze, en niet gebeurd onder dwang.’
We hebben in het afgelopen decennium verschillende vormen van verzet en activisme gezien. Bestaat er nog de mogelijkheid om een werkelijke significante verandering te bewerkstelligen?
‘24/7 is onder andere een poging om de onomkeerbare gevolgen van ongebreideld kapitalisme vast te leggen. Dit is zeker geen gemakkelijk proces, en ik denk dat veel jonge mensen zeer ontmoedigd en ontluisterd waren dat er niet een bredere, door het volk gedragen opstand in gang is gezet. Eerdere generaties zijn zich bewuster van het feit dat sociale verandering plaatsvindt over generaties en langere historische periodes. Maar ik denk dat Occupy en de Arabische Lente duidelijk hebben gemaakt wat het betekent om de openbare ruimte te bezetten en zo te begrenzen. Er zijn machtssystemen door omvergeworpen. Toch zou het kunnen dat de publieke stedelijke ruimte in de toekomst niet meer de primaire plaats is waar deze conflicten worden beslecht. Antonio Negri en Michael Hardt gebruiken termen als “exodus”, “desertie” en “een uitweg vinden” als ze het hebben over verzet. Het zullen niet de directe confrontaties zijn die de uitkomst van conflicten bepalen. Via indirecte wegen is het asymmetrische monopolie op geweld van de staat mogelijk beter om te buigen.’
Als je 24/7 leest kan je je niet aan de indruk onttrekken dat de situatie waarin wij verkeren steeds dringender wordt, en dat er maar weinig zicht op verbetering is. Wat ligt er in het verschiet voor de wereld van 24/7?
‘Het doel van deze wereld is de accumulatie. Maar ieder systeem, dat is gebaseerd op niet-aflatende expansie, zal spaak lopen in een wereld met eindige grondstoffen en reserves. Dit is een logische gevolgtrekking, ik denk dat het grote debat moet zijn hoe lang we dit systeem van uitputting kunnen volhouden. Ik denk dat we de scheurtjes al kunnen waarnemen. Er zijn theoretici die voorspellen dat de wereld van het globale kapitalisme zoals we dat nu kennen binnen vijftig jaar op zijn einde zal lopen. Wat zal ervoor in de plaats komen? Misschien iets beters, misschien iets ergers. Het is onze taak ervoor te zorgen dat het niet nog slechter zal zijn.’
Arie Bouman is kunstenaar te New York, onlangs afgestudeerd aan de School of Visual Arts NYC, MA Critical Theory and the Arts
Arie Bouman is kunstenaar te New York, onlangs afgestudeerd aan de School of Visual Arts NYC, MA Critical Theory and the Arts
Jonathan Crary, 24/7 Late Capitalism and the Ends of Sleep, New York 2013, ISBN-13:978-1-78168-093-3
Jonathan Crary, 24/7 Late Capitalism and the Ends of Sleep, New York 2013, ISBN-13:978-1-78168-093-3