New + Newer Topographics
In het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam heeft deze zomer New Topographics plaats, een onderzoekstentoonstelling die eerder te zien was in onder andere Los Angeles en Keulen. Het betreft een remake van de beroemde expositie New Topographics: Photographs of a Man-Altered Landscape in het George Eastman House in Rochester, New York in 1975. Een schijnbaar heterogene groep fotografen confronteerde de toeschouwer met kale, grijze, bijna nonchalante beelden van de banale, alledaagse, door de mens gecreëerde ‘werkelijkheid’.
Deze onderkoelde foto’s van industrieterreinen (Lewis Baltz, Stephen Shore), motels (John Schott), caravans (Robert Adams), irrigatiekanalen (Frank Gohlke), en watertorens en graansilo’s (Bernd en Hilla Becher), waarop geen bewoner of passant voorkwam, stonden in scherp contrast met de romantische, zelfs sentimentele landschapsfoto’s van overweldigend en ongerept Amerikaans natuurschoon van een eerdere generatie fotografen, onder wie Ansel Adams en Minor White.
Dat de door deze New Topographics-fotografen minutieus ‘geregistreerde’ wereld soms vervallen was en allesbehalve spectaculair, vertaalde zich in beelden met een relatief grote afstand tot het onderwerp. Ze zijn gelijkmatig belicht, en hebben een uitgebalanceerde, vaak geometrisch precieze compositie. Met uitzondering van de foto’s van Shore zijn ze zwart-wit. Hoewel de tentoonstelling nu wereldberoemd is, werd ze destijds amper bezocht. De paar toeschouwers ervoeren de foto’s als neutraal, onnadrukkelijk, te cerebraal en zelfs saai. Curator Frits Gierstberg presenteert naast de originele New Topographics hedendaags werk.
Wat motiveerde je tot het maken van deze remake, en wat zal er te zien zijn?
‘De tentoonstelling van toen is zo mythisch geworden, dat we als samenstellers wilden onderzoeken wat ze heeft betekend en nu wellicht betekent. Maar het zal geen exacte remake zijn. Een deel van de werken die destijds in het George Eastman House hingen, is daar in de collectie opgenomen, maar niet alles. Men heeft nog wel gezocht naar originele afdrukken, maar niet alles was beschikbaar. Bij Stephen Shore, bijvoorbeeld, waren de foto’s te zeer verkleurd. En Hilla Becher wilde het werk van haar en haar man uit hun begintijd niet meer op dezelfde manier presenteren.’
In 1975 werden in New Topographics 168 werken van tien fotografen getoond. Naast Baltz, Shore, Schott, Adams, Gohlke en de Bechers, waren dat Joe Deal, Nicholas Nixon en Henry Wessel Jr. De voor hedendaagse begrippen kleine werken van 20×25 cm hingen ingelijst naast elkaar in één ruimte van ongeveer duizend vierkante meter, vaak in een dubbele horizontale lijn op gelijke afstand van elkaar. Ze waren gegroepeerd naar de maker. Zal de presentatie in het Fotomuseum ook zo zijn?
‘Ja, daar wil ik wel aan vasthouden. Het seriematige hoort erg bij deze fotografie. In die tijd kwam dat uit de conceptuele kunst en het minimalisme. Het was een referentiekader, onderdeel van de beeldtaal waar deze kunstenaars mee wilden werken. De fotografen onderzochten de manieren waarop het minimale en het seriële zouden kunnen werken binnen de fotografie.’
New Topographics was onderdeel van een doorlopend onderzoek van curator William Jenkins naar documentaire fotografie. Hoe verhielden beeldende kunst en documentaire fotografie zich destijds tot elkaar?
‘Dat vind ik een ingewikkelde vraag. In die tijd was fotografie niet per definitie kunst. Maar ook het kunstbegrip is inmiddels veranderd. Het is heel moeilijk om dat begrip van toen terug te halen. Het is wel zo dat fotografen, met een woord van nu, “autonomer” begonnen te werken door de komst van de televisie, het verschuivende medialandschap en het failliet van de fotojournalistiek. Ze gingen met hun eigen projecten aan de slag. Fotografen zochten onderwerpen die dichter bij henzelf lagen en die een afgebakend terrein vormden, en presenteerden dat in een serie, zowel in boeken als aan de muur.’
De New Topographics-fotografen legden de Amerikaanse westkust vast en leverden impliciet kritiek op de maatschappelijke, economische, politieke en zelfs ecologische situatie. Gaan we de beelden begrijpen? Hoe actueel is het?
‘De geografische en sociale context kun je moeilijk mee laten reizen, dus je moet wel wat uitleggen. Maar de kritische blik op hoe men omgaat met de omgeving en hoe men de maatschappij vormgeeft, in combinatie met het zoeken naar een beeldtaal die daarbij past, is nog steeds actueel, zeker in Nederland. De onderliggende vraag is hoe je op een visuele manier deze zaken ter discussie kunt stellen, zonder met clichébeelden te komen.’
Ilse van Rijn is schrijver en kunstcriticus, Amsterdam
Ilse van Rijn is schrijver en kunstcriticus, Amsterdam
New Topographics
New Topographics
Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
25 juni t/m 11 september
25 juni t/m 11 september
Internationaal symposium Reframing the New Topographics in Europe
Internationaal symposium Reframing the New Topographics in Europe
op 25 juni
op 25 juni
Ilse van Rijn
is kunsthistoricus