metropolis m

Amersfoort

Kunsthal KAdE

21/09/2013 t/m 02/02/2014

Na de tentoonstelling Japan Syndrome met werk van Tadasu Takamine in Casco eerder dit jaar, staat dit keer Kunsthal KAdE stil bij de impact van de kernramp van Fukushima op de hedendaagse Japanse kunst. Daarmee zet de kunsthal zich sterk af tegen Superflat, de postmoderne stroming die het beeld van de Japanse kunst de afgelopen vijftien jaar heeft gedomineerd. In de tentoonstelling wordt werk getoond van 37 kunstenaars die andere esthetische en inhoudelijke benaderingen hebben dan de neo-pop van Takashi Murakami.

In de welkomsthal van KAdE zijn al wat werken te vinden, maar het echte openingsbeeld van de tentoonstelling is Finger Pointing Worker, een video waarin een man gekleed in een pak tegen radioactiviteit bijna een kwartier lang naar een camera wijst. Deze camera is een webcam die op de beschadigde kernreactor van Fukushima is gericht en live beelden uitzendt via het internet. Het ‘beschuldigende’ gebaar dat de anonieme kunstenaar maakt heeft in de culturele context van Japan veel betekenis. Het staat symbool voor de veranderde houding van veel Japanners die, tegen de sociale code van respect en ontzag in, hun ongenoegen uiten over het optreden van de overheid na de ramp.

Het tijdperk van ‘Cool Japan’, zoals het land ten tijde van Superflat werd genoemd, is voorbij. Er is een sociaalengagement ontstaan na de tsunami van 2011. Een duidelijk voorbeeld daarvan is het videowerk van Sayaka Abe, waarin ze spreekt met een vrouw die nog steeds in het gebied rond Fukushima woont en zich ernstige zorgen maakt over de situatie. De vrouw wordt wanhopig van het gebrek aan communicatie van de overheid. Terwijl de waarheid het enige is wat ze wil weten.

Naast deze sterke, geëngageerde werken is er ook aandacht voor ambachtelijkheid. Het werk van Takahiro Iwasaki, onderdeel van de serie Out of Disorder, bestaat uit een stapel gekleurde handdoeken waaruit fragiele torens rijzen. De constructies zijn gemaakt met draadjes van handdoeken. Ze refereren aan traditionele Japanse architectuur. Misschien is het bedoeld om aan te geven hoe fragiel de op ongeschreven regels gebaseerde verhoudingen in de complexe Japanse maatschappij zijn.

De tweekanaals video-installatie Theatre Dreams of a Beautiful Afternoon van Meiro Koizumi laat twee personen in verschillende treincoupés zien die, na een tijd voor zich uit te hebben gestaard, met elkaar gaan praten. De man is verward en begint te schreeuwen. Pas na lange tijd worden de omstanders, die allen in hun eigen wereld verzonken zijn, zich bewust van de vreemde situatie. De video is een commentaar op het sociale isolement dat mensen in grote steden voor zichzelf creëren, om maar niet overweldigd te worden door de massa.

Er is in Amersfoort ook een focus op kunstenaars die ingaan op de zentraditie, zoals in de video MA: Space/time in the garden of Ryoan-ji van Takahiko Ilmura. Daarin wordt de tuin van de zentempel van Ryoan-ji in Kyoto op een langzame, mediatieve en indringende manier gefilmd. Het werk stamt uit 1989, en is in die zin pre-Superflat.

Er zijn meer werken te vinden die moeten zorgen voor een historische component, ook van de Superflat-inspirators Ryohei Yanagihara en Keiichi Tanaami. Deze voegen echter niets toe en zwakken het duidelijke statement van de tentoonstelling een beetje af. Een strengere selectie was misschien beter geweest.

Now Japan stelt dat Superflat dood is. Er is na de ramp in Fukushima geen plek meer voor ironie, infantiele vrolijkheid en commercialisme. Net als in Europa en Noord-Amerika manifesteert zich in Japan een metamoderne sensibiliteit; een sociaal engagement en een verlangen naar oprechtheid en waarheid. Want daar is na meer dan twee jaar van continue onzekerheid logischerwijs behoefte aan.

Loes van Beuningen is kunsthistoricus