Religion
Religion
De aandacht voor religie in de kunst bereikt deze winter een ongekende hoogte. In december worden twee grote tentoonstellingen rond het thema in Nederland geopend, respectievelijk Sven Lüttickens The Return of Religion and other Myths bij BAK in Utrecht en Heilig Vuur van het Stedelijk Museum in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Sinds eind november loopt tevens in ZKM de langverwachte Medium Religion van Boris Groys en Peter Weibel. En in het Haus der Kunst in München is nog steeds de gigantische encyclopedische tentoonstelling Traces du Sacré te zien.
De vraag is wat voor waarde aan deze religieuze interesse onder kunstenaars kan worden toegekend. Erg spiritueel is de meeste kunst niet. De interesse lijkt vooral te worden gevoed door een sociaal-maatschappelijke interesse in het fenomeen religie, dat sinds 9/11 een factor van belang geworden is in onze samenleving. Kunstenaars tonen zich bezorgd over deze interesse, aangezien inmiddels wel duidelijk geworden is dat de kunst – althans het ‘vrije woord’ waar kunst voor pretendeert te staan – doorgaans het eerste slachtoffer is in een religieuze samenleving.
Erg verbazingwekkend is het dan ook niet dat veel op religie geënte kunst zich kritisch toont, soms zelfs ronduit blasfemisch is en religieuze symbolen beschimpt of anderszins belachelijk maakt. Een populaire vorm van kritiek is ook het uit de religieuze cultuur afkomstige iconoclasme, het verbod op het afbeelden van God, dat een hedendaagse vertaling krijgt in de afwijzing van elke vorm van spektakel. In tentoonstellingen over religie gaat het beeld geregeld op zwart, al wil de reden ervan per beeld nogal verschillen.
De enkeling die in de kunst daadwerkelijk een voertuig voor het hogere zoekt, de oprecht spiritueel geïnteresseerde is in de kunst nog altijd een uitzondering, hoewel, dat moet gezegd hij zich mag verheugen op een groeiend begrip vanuit de kunstgemeenschap, vooral omdat hij raadsheer kan zijn bij een onderwerp waar weinigen echt verstand van hebben.
Jürgen Habermas lijkt in die zin het gelijk aan zijn zijde te hebben als hij beweert dat we momenteel leven in een postseculiere samenleving, waarin gelovigen en ongelovigen, na elkaar decennia naar het leven te hebben gestaan, langzaam maar zeker meer begrip voor elkaars standpunt ontwikkelen. Zoals ook Terry Eagleton mag rekenen op groeiend begrip voor zijn al oude pleidooi voor een genuanceerde visie op religieuze samenlevingen, met name vanwege het kritische, sociale karakter ervan.
Er valt nog wat heel wat te leren over religie, zowel door gelovigen als ongelovigen. Deze SPECIAL is er slechts een eerste aanzet toe.
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M