metropolis m

Revoluties ontstaan in de fabriek, in een café of, tegenwoordig, op internet. Soms ontstaat een revolutie in een huiskamer. Bijvoorbeeld in een appartement in Wijk C, een van de oudste volksbuurten van Utrecht. Twee jaar lang leefden kunstenaars, ontwerpers, theoretici en activisten met elkaar in woongemeenschap 18b om de basis te leggen voor Casco’s project The Grand Domestic Revolution (GDR), een onderzoek naar de huiselijke sfeer waarin commentaar wordt gegeven op actuele samenlevingsvormen. De slottentoonstelling is te zien op drie locaties in Utrecht: het Nederlands Volksbuurtmuseum, boekhandel de Rooie Rat en thuisbasis Casco.

Het project van curatoren Binna Choi en Maiko Tanaka is venoemd naar een boek van de Amerikaanse architectuurhistoricus Dolores Hayden uit 1982. Het boek behandelt de architectuurontwerpen van de ‘material feminists’, de eerste feministen die tegen de economische exploitatie van huishoudelijk werk ten strijde trokken. Ander belangrijk vertrekpunt is Martha Roslers baanbrekende If You Lived Here uit 1989, een kunstproject over daklozen in New York waar naast zwervers ook politici en buurtverenigingen bij betrokken werden. Net als Rosler fungeert Casco bij GDR met name als intermediair voor verschillende groepen. Tijdens het onderzoek kwamen vier hoofdthema’s bovendrijven: alternatieve woonvormen, het nut en de onzichtbaarheid van huishoudelijk werk, huizenbezit (het verschil tussen gebruik en bezit), en relaties met familie en buren.

De steeds van samenstelling wisselende woongroep 18b produceerde en verzamelde in samenwerking met Casco de werken en documentatie die nu in de tentoonstelling te zien zijn (van onder anderen Katerina Šedá, Paul Elliman, Gordon Matta-Clark, Travis Meinolf, Pauline Boudry en Renate Lorenz). Samen met buurtbewoners, buurtverenigingen en belangenorganisaties werden problemen besproken en gezamenlijke acties opgezet zoals een maandelijkse ‘read-in’ en ‘town meeting’, met wisselend resultaat. De openbare moestuin bij 18b werd bijvoorbeeld maar sporadisch door buurtbewoners bezocht. Maar, naarmate ‘de revolutie’ vorderde trad GDR meer naar buiten. Met nieuwe producties werd een steeds groter publiek bereikt. Het hoogtepunt was Our Autonomous Life?, een op RTV Utrecht uitgezonden vierdelige sitcom, ontwikkeld door Maria Pask en antropoloog Nazima Kadir. De serie gaat over de dagelijkse beslommeringen van een fictieve groep krakers waarin alle clichés over krakers uit de kast worden gehaald (met glansrol van Klaar van der Lippe). Ook de ludieke Ask!-actie (Actie Schone Kunsten) had veel bekijks, waarbij een uit kunstenaars en schoonmakers samengestelde groep graffiti-interventies (naar ontwerp van Andreas Siekman) deed in de straten van Utrecht, in een roep om respect en erkenning voor hun vaak ondergewaardeerde werk.

Indringender is de film van Helke Sander uit 1985 in een wat rommelige, maar perfect gekozen tentoonstellingslocatie, de linkse boekwinkel de Rooie Rat. De film toont het waargebeurde en ook in deze tijd niet ondenkbare verhaal van een wanhopige moeder die met haar twee kinderen een bouwkraan beklimt en dreigt er af te springen als er niet voor het einde van de avond betaalbare huisvesting voor haar is gevonden.

GDR is geen echte revolutie, maar een aanzet om in actie te komen tegen onzekere leefomstandigheden. De introductietekst van de tentoonstelling meldt licht opruiend dat ‘de huidige crisis duidelijk maakt dat de triomf van het neoliberalisme […] niet heeft geleid tot een beter leven’. ‘Leven is worstelen met voortdurende stijging van huurprijzen en de druk op hypotheeklasten, de consequenties van het al dan niet hebben van werk en de onrust die ontstaat onder druk van uitbuiting en uitputting.’ Vóór de start van GDR in 2009 vormde de sociale omstandigheden binnenshuis een weinig besproken onderwerp in de kunst. In dat opzicht lijkt er vanuit het project een haast zelfbevestigende maatschappelijke werking uit te gaan. De reeks schoonmakerstakingen, het kraakverbod, of groter, de consequenties van het ineenstorten van de woningmarkt en een falend economisch systeem maken het project dwingender dan van tevoren gedacht. Lang leve The Grand Domestic Revolution.

Jolien Verlaek

webredacteur Metropolis M