metropolis m

De groepstentoonstelling Time, Trade & Travel is de uitkomst van een samenwerkingsproject tussen het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam en de Nubuke Foundation in Accra (Ghana), waaraan uit beide landen vijf kunstenaars en twee curatoren deelnemen. Startpunt voor deze collectieve onderneming is onder meer de eeuwenoude handelsrelatie tussen Nederland en de voormalige ‘Goudkust’, en, in een breder verband, de invloed van het mondiale handelsverkeer op kunst en cultuur, toen en nu. Tegelijkertijd opent de tentoonstelling de discussie over het fenomeen (culturele) uitwisseling en roept het indirect vragen op over de (on)mogelijkheid om tot een gelijkwaardige interculturele dialoog te komen.

Zoals gebruikelijk bij uitwisselingsprogramma’s, reisden voor Time, Trade & Travel acht van de tien deelnemende kunstenaars naar Nederland dan wel naar Ghana, om kennis te maken met elkaars werk- en leefomgeving en om onderzoek te doen naar de lokale sociale, culturele, economische en historische context. De resultaten zijn divers, zowel qua thematiek als esthetiek.

De tentoonstelling opent met een serie grote portretten van vier mythische figuren, gepersonifieerd door de Ghanese kunstenaar Bernard Akoi-Jackson: Blueman, Goldman, Dutchman en Greyman. De fictieve personages zijn ontstaan uit een samensmelting van historische karakters en motieven, die verwijzen naar het tijdperk van de kolonisatie. Blueman bijvoorbeeld refereert aan de naam die de Nederlandse kolonisten aan Indonesiërs gaven, omdat zij letterlijk blauw waren van de kleurstof waarmee zij hun textiel verfden. Het portret Greyman draagt het raadselachtige onderschrift: ‘Ze zwerven, en overal waar ze komen verzamelen ze stukjes en beetjes en deze schizofrenie wordt hun aard, de Greyman. Ze zijn een nomadische hybride… die overal en nergens thuis horen…’ Het tekstje geeft een idee van Akoi-Jacksons visie op identiteit. Volgens hem is dat niet een statische, maar een altijd veranderende constructie, die onderhevig is aan een vermenging van culturen die tot stand komt door reizen, (slaven)handel en tijd.

Zachary Formwalt neemt de kijker in zijn video A Projective Geometry mee op een reis langs de Gold Coast Railway. Deze grotendeels in ongebruik geraakte spoorlijn verbond de stad Tarkwa met de vroegere Nederlandse handelspost Sekondi en ontsloot zo de handel uit de goudmijnen voor de wereldmarkt. Onderweg wordt een verborgen geschiedenis onthuld, waarin de Nederlandse hoofdopzichter een petitie van de lokale bevolking in Sekondi met een aantal bureaucratische manoeuvres verdoezelt, teneinde zijn plan te kunnen uitvoeren om de haven van Sekondi naar Takoradi te verhuizen. Het argument van de hoofdopzichter – minder kosten, meer winst – onderstreept de uitbuiting, exploitatie en het totale disrespect voor de lokale bevolking die onze kant van de koloniale geschiedenis heeft getekend. Dit thema wordt, onvermijdelijk, tussen de regels door aangekaart in Time, Trade & Travel. De uitwisseling tussen de twee landen is een verhaal met twee kanten, twee perspectieven en een oneindig complexe afloop.

Het is verleidelijk maar te simpel om de tentoonstelling te benaderen middels een ‘kijk en vergelijk’. Natuurlijk zijn er in het oog springende verschillen, zoals het onderscheid tussen de symbolische, bijna illustratieve beeldtaal van sommige kunstenaars waarmee dit complexe verhaal wordt verteld (Bernard Akoi-Jackson, Dorothy Akpene Amenuke, Aukje Koks) versus de meer afstandelijke benadering van anderen (Zachary Formwalt, Katarina Zdjelar). Of het meta-historische, collectieve perspectief enerzijds en het micro-historische, persoonlijke verhaal anderzijds. Ook opvallend is het veelvuldige gebruik van textiel als motief, verwijzend naar de route van grondstof, halffabricaat tot handelswaar en het economische gewin, maar ook als verwijzing naar de intrinsieke waarde van het ambacht voor de identiteit van een cultuur. Behalve overeenkomsten en verschillen toont Time, Trade & Travel echter bovenal de onherroepelijke discrepanties tussen de verschillende kanten van een historisch verhaal dat weliswaar gedeeld is in tijd, maar nimmer in sociale, culturele of economische zin.

Christel Vesters, kunstcriticus en curator, Amsterdam/Londen