metropolis m

‘We wilden verschillende situaties in Europa en daarbuiten in kaart brengen: de politieke probleemgebieden, waar kunst op een performatieve manier een antwoord kan bieden. We begonnen ons onderzoek als journalisten, en bezochten het rechtse Hongarije, het IJsland na de financiële ineenstorting. Ons uitgangspunt voor de biënnale was vrij eenvoudig: hoe kan kunst de werkelijkheid dienen? Kan kunst een wezenlijke bijdrage leveren aan lokale politiek of sociale bewegingen? De wereldsituatie van 2011 gaf eigenlijk de antwoorden al. De praktijk haalde de theorie in. Overigens is de tentoonstelling maar een deel van wat we willen produceren. Waar het om gaat is om substantiële dingen te doen met kunst. We hebben het gevoel dat dit nu al zijn vruchten begint af te werpen.’

‘Precies, daar is veel over gesproken. Dat project heeft veel weerstand opgeroepen en bereikte ook niet-kunstingewijden. Er waren zelfs haatmails en een demonstratie tegen boekverbranding 2.0.’

‘Soms is er wat strijd met de kunstenaars. Er waren stevige discussies. Toch kon ik sommigen van hen overtuigen om iets speciaals te doen of om hun aanpak enigszins te veranderen. We hadden bijvoorbeeld een gesprek met Olafur Eliasson over de uitzonderlijke manier waarop hij met natuurkundige verschijnselen werkt, zoals licht, vloeistoffen, klimaat, het landschap. We spraken over politieke kwesties en over hoe we zijn deskundigheid zouden kunnen inzetten om met dat soort zaken om te gaan. Uiteindelijk was zijn reactie op die discussie een performatief, vrij onzichtbaar project. Hij heeft een studiebeurs in het leven geroepen voor een politicus om deel te kunnen nemen aan een seminar op het onderzoeksinstituut dat Eliasson oprichtte in Berlijn.’

‘Jazeker, ik had niet zoveel respons verwacht. Het betekent dat het mogelijk is om de sfeer rond zo’n vraag te veranderen.’

‘Zonder optimisme is het onmogelijk om met deze kwesties om te gaan. We proberen aan te tonen dat kunst een middel is dat kan worden ingezet. Het gaat om iets essentieels, namelijk over de vraag hoe we de werkelijkheid vormgeven.’

‘Veel van onze kunstenaars speken niet alleen het biënnalepubliek aan, maar ook heel andere groepen, die buiten de kunst staan. Neem Marina Naprushkina uit Wit-Rusland, die redacteur is van onafhankelijke kranten met gedurfde economische en maatschappelijke standpunten. Ze denkt na over hoe het land geleidelijk in een democratie zou kunnen veranderen, zonder in de neoliberale val te lopen zoals Polen deed. De kranten worden verspreid in Minsk, met hulp van lokale activisten. De bewoners van Minsk zijn zo een onzichtbaar biënnalepubliek. Kunstenaars kunnen de symbolische macht hebben om een soort sneeuwbaleffect te genereren, wat uiteindelijk zeer uiteenlopende groepen bereikt.’

‘Als je als curator zegt een politieke tentoonstelling te maken, moet je jezelf niet gaan opstellen als grensbewaker van het een of ander. Je moet je eigen engagement kunnen loslaten en proberen het veld te openen voor andere meningen waar je het misschien helemaal niet mee eens bent. We hebben veel biënnales gezien die claimden politiek te zijn, maar erg eenzijdig waren en geen confrontaties aangingen. Je kunt niet spreken van democratie als je niet beschikt over een volledig spectrum van ideeën en meningen.’

‘We hebben onszelf de vraag gesteld wie de staatskunstenaars van nu zouden kunnen zijn. Deze kunstenaars worden op een of andere manier genegeerd door het hedendaagse kunstveld, maar vaak is hun kunst invloedrijker dan dat van ons in een linkse niche. We hebben geprobeerd deze verschillende posities te integreren in de tentoonstelling.’

‘Natuurlijk zijn we onderdeel van dit systeem, maar we proberen om niet bij te dragen aan de “biënnialisering” van deze wereld. Binnen de mogelijkheden van de symbolische macht die ons toevertrouwd is willen we bepaalde processen in gang zetten. Sommige mensen vinden dat romantisch. Misschien is dat zo, maar juist een project als de Berlin Biennale biedt de mogelijkheid om dat serieus te behandelen, in deze postideologische en transparante maatschappij, in deze geweldige en relaxte stad, die tegelijkertijd ook een hele hoop passieve tolerantie creëert voor alles en iedereen.’