metropolis m

Buiten de geijkte kunstpaden, in het oosten van Oekraïne, ligt Donetsk. Deze industriële metropool vormt het decor voor een nieuw, particulier initiatief, genaamd Izolyatsia. De organisatie ontleent haar naam aan de voormalige functie van het industrieterrein waarop het gehuisvest is. Wat tot 2009 een fabriek voor isolatiemateriaal was, is sinds twee jaar een cultureel eiland met een ambitieus programma met onder meer tentoonstellingen, residencies en lezingen. Izolyatsia ziet de positie in de periferie als een goede gelegenheid om artistieke productie te faciliteren. Een tweede stap is aansluiting vinden bij het globale kunstnetwerk.

Het project Where is the Time?, dat in samenwerking met Galleria Continua uit Italië tot stand kwam, is een eerste aanzet hiertoe. Galleria Continua bestaat sinds 1990 en heeft een interessant track record. Eerder startte ze filialen in de industriële rafelranden van Parijs en Beijing, vaak met speciale aandacht voor site-specific werken van gerenommeerde kunstenaars. Volgens het persbericht dat door hen is uitgegeven, is de ‘site’ van Where is the Time? ook ditmaal bepalend. Alles draait om de buitengewone locatie, de architectuur, het verleden en de persoonlijke verhalen die aan de voormalige fabriek kleven. Belangrijk zijn natuurlijk ook de deelnemende kunstenaars, die allen door de galerie vertegenwoordigd worden. Kader Attia, Daniel Buren, Leandro Erlich, Moataz Nasr, Hans Op de Beeck en Pascale Marthine Tayou werden uitgenodigd om op de ‘ruwe energie’ van Izolyatsia te reageren. Het resultaat is een verzameling van zeer uiteenlopende werken.

Het meest opvallende werk is Make up… Peace! van Pascale Marthine Tayou. Op de top van de hoogste schoorsteen op het terrein heeft de Kameroense kunstenaar een enorme rode lippenstift gemonteerd, wat meteen aan Claes Oldenburg doet denken. Met deze monumentale sculptuur wil de kunstenaar verwijzen naar de belangrijke rol van de vrouw in de Oekraïense samenleving, en in de stad Donetsk in het bijzonder. Het werk roept ook andere associaties bij me op, zoals de prostitutie en de vrouwenhandel waar het land bekend om staat. Of het werk tevens als monument voor deze hedendaagse problematiek dient, blijft in het midden.

Op een geheel andere manier doet de Argentijn Leandro Erlich een beroep op de verbeeldingskracht van de bezoeker. Voor zijn werk Invisible Train gebruikte hij het verhoogde netwerk aan gasbuizen dat het terrein omspant. Over een lengte van tweehonderd meter zijn geluiden uit het verleden te horen, als een spooktrein die tussen de fabrieksgebouwen dendert. Je zou het kunnen zien als een documentatie van de eigenaardige sfeer van Izolyatsia. Het terrein voelt verlaten, alsof de fabriek kortgeleden nog in werking was en even haar adem heeft ingehouden.

Deze versteende toestand speelt ook een rol in het werk 21 Doors = 21 Colours van Daniel Buren. Hij selecteerde een aantal deuren in het hele gebied, en voorzag ze van een pastelkleur met daar omheen zijn bekende streeppatroon. Er ontstaat zo een parcours, dat de bezoekers moet uitnodigen het terrein te verkennen. Tijdens mijn ‘speurtocht’ doet er zich een interessante omkering voor. Vanwege het contrast tussen de gekleurde deuren en de grauwe fabrieksomgeving worden die eerste bijzonder kunstmatig. Dit effect herhaalt zich voortdurend en verandert Izolyatsia in een tableau vivant, waar de bezoeker middenin staat. Als grondlegger van het begrip ‘in situ’ plaatst Buren zich op één lijn met het publiek bij het beleven en ontsluiten van dit wat bizarre industrieterrein. Where is the Time? zou als een voorbeeld kunnen dienen voor toekomstige permanente werken in Izolyatsia, die op hun beurt door middel van ruimtelijke interventies de karakteristieke anachronistische staat van de fabriek zullen vangen. Maar of Izolyatsia een lokaal tijdvacuüm zal blijven, dat blijft de vraag.

Alexandra Landré, curator, Amsterdam