metropolis m

Positief aan de crisis die de westerse wereld in de greep heeft, is de mate waarin ze het Westen, casu quo Europa, casu quo de kunstwereld, scherper naar zichzelf laat kijken. De crisis, met al haar angst, chaos en wanhoop, functioneert evengoed als een spiegel die ons confronteert met een zelfbeeld dat niet langer geloofwaardig is. Wij, zogenaamd onschuldige, liberale en tolerante ingezetenen van een van de meest welvarende landen in deze wereld, die, zo wil het zelfbeeld, de verworven welvaart ook nog eens relatief gelijk over zijn ingezetenen verdeelt, moeten nu we op de proef worden gesteld door grootschalige opgaven erkennen dat we eigenlijk helemaal niet zo onschuldig, liberaal, tolerant, welvarend, egalitair en democratisch zijn. Langzaam dringt het besef door dat wij en de waarden waar wij voor staan niet zozeer deel van de oplossing, maar deel van het probleem zijn.

We leven in een systeem dat zijn voorspoed, welvaart en zogenaamde humaniteit slechts weet te garanderen door de uitsluiting en uitbuiting van mensen, volken en landen. Ergens diep verstopt in onszelf wisten we dat natuurlijk wel, gezien onze geschiedenis als koloniaal heerser, maar we gaven dat liever niet hardop toe. Wij susten onszelf in slaap met de gedachte dat de koloniën al enkele decennia op eigen benen staan en het grootste deel van onze welvaart eerlijk verdiend is door hard te werken. Nu de sociale, economische en politieke druk wat is opgevoerd, wordt het geïnternaliseerde postkoloniale geweld en zijn neiging tot uitbuiting en uitsluiting, direct weer manifest. Met het grootste gemak hoogt Fort Europa de muren op en wordt aan vluchtelingen te verstaan gegeven dat ze niet moeten denken direct recht op alles te hebben. Er wacht ze een langdurige inburgering met ongewisse uitkomst. Meest waarschijnlijk is dat zij, net als veel personen met een migratie-achtergrond, tot in lengte van dagen worden achtergesteld.

Deze kritische visie op het Westen verzin ik niet zelf. Ik baseer me op Pankaj Mishra, de Indiase journalist die met het boek The Age of Anger (2017) de innerlijke gewelddadigheid van het westerse systeem terugvoert naar haar eeuwenoude wortels, op Gloria Wekker, de professor gender en etniciteit die Nederland wijst op zijn geloof in eigen onschuld als het op het eigen slavernijverleden aankomt, en op Nikita Dhawan, professor in de politieke wetenschap, die in een recent nummer van Texte zur Kunst (nummer 105) de Duitse ontkenning van nog altijd heersende postkoloniale machtscomplexen aankaart. Van een echte Willkommenskultur is volgens haar geen sprake, zolang de Duitsers zichzelf als de ethisch correcte leiders van de wereld afficheren.

Deze special is geen aanklacht tegen mistanden, tegen opkomend nationalisme en vreemdelingenhaat. We bespreken een niet te remmen diaspora, waar het Westen zich al eeuwen door geïnspireerd weet, hoewel dat niet altijd ten volle wordt beseft. We doen dat door allerlei subtiele vormen van in- en uitsluiting aan de orde te stellen. Zoals de crisis als een spiegel werkt voor een samenleving die niet goed meer weet in welke richting zich te ontwikkelen, zo reflecteert dit nummer op een kunstwereld die dit moment van crisis misschien het beste aangrijpt door zichzelf kritisch te beoordelen.

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M