metropolis m

Ooit was video een manier om met bewegende beelden op de werkelijkheid in te gaan en iets te vertellen zonder een lineaire, narratieve structuur te hanteren. Met deze ontsnapping aan ‘het verhaal’ positioneerde video zich als een kunstmedium met een eigen beeldtaal die voorbijging aan de dwingende narratieve conventies die de gewone film zozeer beknotten. De vraag is in hoeverre dit nog opgaat voor de videokunst van tegenwoordig waarin verhalende aspecten veel sterker aanwezig zijn. Tijdens een van de seminars op het World Wide Video Festival ging het over ‘narratieve tendensen in de hedendaagse videokunst’.Hoe vertel je in deze tijd nog een verhaal en waarom zou je? Een conclusie luidde dat wie een verhaal wil vertellen, de manier waarop wij beelden en informatie tot ons nemen zal moeten verdisconteren in de vorm. De passerende kijker wil uit enkele fragmenten het geheel, het verhaal, kunnen opmaken. Een ‘fragmentarische narrativiteit’ is gewenst.

Deze conclusie ging in ieder geval op voor de Libanese Canadees Jayce Salloum. Hij zei bij het maken van The Beauty and the East heel bewust rekening te hebben gehouden met hoe de kijker zich gedraagt. Op een splitscreen vertellen enerzijds mensen over hun oorlogservaringen in de Balkan – fragmenten uit verschillende verhalen die elkaar opvolgen – terwijl anderzijds beelden langs flitsen van de gebieden waarnaar zij niet kunnen terugkeren. Je kon er een paar minuten naar kijken of een uur, voor het verhaal maakte dat niet uit. Veel installaties op het festival hadden meerdere screens in hun presentatie, naast of tegenover elkaar geplaatst, in een soort synthese van beeld en verhaal.

Tijdens het World Wide Video Festival werden verschillende interessante websites, cd-roms en games gepresenteerd. Iemand die met digitale techniek werkt zonder omhaal en die tevens een spel speelt met het verhaal, is David Claerbout (België). In Carl et Juli zie je een man en een meisje op een kaal terras aan een tafel zitten. Het meisje zie je op de rug, ze tekent. Plotseling draait ze haar hoofd naar je toe en staart ze je aan met haar pen tussen de lippen. Daar sta je, betrapt en in het beeld betrokken. Direct draait ze zich weer om en tekent verder. Als je verder loopt, zet achter je een volgende bezoeker de sensor in werking waardoor het proces zich herhaalt. Claerbout onderzoekt niet alleen de interactie tussen beeld en toeschouwer, maar ook die tussen beeld en beweging. Zo bewerkte hij oude foto’s van bomen door de blaadjes te laten waaien in een virtuele wind, terwijl een paar meisjes op een plein bevroren blijven staan. Een goocheltruc met de tijd, waarmee Claerbout onze receptie van het beeld lichtjes ontregelt.

In The Great Escape van Jeroen Offerman (Nederland) gebeurt iets anders. Ook Offerman morrelt aan de codes van het verhaal. Een leeg zeelandschap, de golven bewegen, het camerastandpunt blijft gelijk. Eerst zie je het aan voor een bewegend schilderij. Blijf je langer stilstaan, dan zie je een zwart stipje aan de horizon eerst verschuiven en dan dichterbij komen, tot je een hovercraft begint te ontwaren. Het wordt spannend. Eindelijk landt het monsterlijke schip op het strand, het zakt in, de klep gaat open en wat komt er uit… niets. Enkele seconden gaan voorbij en dan rent vanuit de linker benedenhoek een man het beeld in, op het schip af. Hij springt naar binnen en het ding blaast zich op om weer een zwart stipje aan de horizon te worden. Verbluft blijf je achter.

Van de ontelbare ruimteschepen, straaljagers en vliegtuigen die op dit festival voorbijkwamen bleef vooral Bitplane hangen. Bitplane is een onbemand spionagevliegtuigje met een digitale camera, op afstand bestuurd door het Bureau of Inverse Technology. B.I.T werd in 1991 in Melbourne opgericht en opereert mondiaal, met acties, onderzoek en lezingen, gericht op de ontregeling van moderne praktijken en technologieën. Bitplane maakte verkenningsvluchten boven Silicon Valley, Californië, om de verborgen militaire en economische factoren te ontmaskeren die de ontwikkeling van nieuwe mediatechnologie bepalen. Het historisch landschap, waarin de informatietechnologie groeide, komt schokkerig in beeld: de camera scant de bedrijven met de grote namen waarbij korte teksten, citaten en gegevens omtrent de computerindustrie elkaar aflossen – een en ander in een tergend hoog tempo, want informatie is vluchtig. De ironie van Bitplane zit ‘m vooral in het feit dat deze spionagetechniek juist daar is ontwikkeld waar zij nu overheen vliegt: het is techniek tegen zichzelf gekeerd. Met Bitplane wordt de utopie van free information en open space komisch onderuitgehaald. De vertellende instantie is een object geworden en het verhaal een ‘meta-verhaal’.

Dat hypertext volgens sommigen al ouder is dan de elektronische media bewijst het hypernarratieve Finnegans Wake. Het Deense duo Christian Lemmerz en Michael Kvium heeft een poging gedaan de onontwarbare stroom raadsels van James Joyce om te zetten in louter beelden. Maar was dat boek niet onverfilmbaar? The Wake – History is a Nightmare from which I am trying to wake up wil dan ook geen gewone verfilming zijn, maar een vertaling in beeld die eenzelfde stream of unconsciousness volgt als het boek. Via associatieve links van muterende scènes wordt een gelaagd, onhelder beeld geschetst waarin het cyclische karakter van het boek door kenners met verbazing werd herkend. Tijdens het festival vond in Paradiso een vertoning van acht uur plaats onder begeleiding van tien dj’s. Daarnaast werd The Wake in Arti et Amicitiae gepresenteerd op vier tegenover elkaar liggende muren, elk goed voor twee uur film. Deze non-lineaire uitvoering miste echter de hallucinerende werking van de lange voorstelling. Kvium en Lemmerz zeggen nog jaren door te kunnen gaan met The Wake, zolang er maar nieuwe beelden bijkomen. Op hun website (TheWake.uk) is de hele film te zien en kun je afzonderlijke scènes bekijken en downloaden. De makers hebben er niets op tegen als anderen het materiaal gebruiken en verwerken. Zo breidt de film zich vanzelf uit.

Heb je The Wake eenmaal gezien, dan ben je op een zo ander narratief plan beland, dat het je bijna niet meer lukt om nog een ‘normale’ speelfilm uit te zitten. Dit moet haast wel gevolgen hebben voor de gewone cinema. Dat zo’n radicale ontwikkeling uit de hoek van de videokunst komt, geeft aan dat zij nog steeds een eigen status en festival verdient. Al heb ik wel het verzoek aan de samenstellers om meer over criteria, kwaliteit en smaak te twisten, en de selectie iets minder aan de bezoeker over te laten.

18eWorld Wide Video Festival, diverse locaties Amsterdam, 13 tot en met 17 september.