metropolis m

De nieuwe Wibaut van Amsterdam heet Richard Florida. Zijn geest waart rond in het stadsontwikkelingsgebied op en rondom de oude NDSM-werf, waar een nieuwe wijk ontstaat volgens het recept van de Amerikaanse stadsgoeroe. De wijk krijgt gestalte volgens Florida’s idee dat een stad baat heeft bij een creatieve laag met tal van culturele functies en werkplaatsen voor kunstenaars, met name in de oude fabriekscomplexen die er liggen.

De curatoren van De Appel Curatorial Programme van dit jaar zien het hedendaagse recept van stadsontwikkeling met lede ogen aan. Licht geërgerd stellen ze bij de door hun samengestelde presentatie Weak Signals Wild Cards in de oude Shell kantine in Amsterdam Noord vast dat kunst een voorgesorteerd vakje heeft toebedeeld gekregen in het stedelijke masterplan, waar ze – volgens Florida’s recept – dient als lokaas voor de verkoop van de dure woonappartementen aan de beter gefortuneerden.

Ooit, nog maar een kleine honderd jaar geleden lag dat anders en meenden kunstenaars bij te kunnen dragen aan het ontwerp van een betere samenleving. Tegenwoordig zijn ze slechts de randversiering, of in de woorden van een minister van cultuur in Nederland, het glijmiddel voor het beter functioneren van de economie.

De curatoren trekken daarom een bittere conclusie. ‘If we cannot genuinely contribute to the creation of the context in which we work now, perhaps we can destabilise, or recreate, the future’, schrijven ze in hun inleiding bij de tentoonstelling.

Anders dan de constructivisten, die wilden bouwen aan een betere wereld, stellen de curatoren de kunst voor om de boel een beetje te gaan verstieren. Ze willen het ideaalbeeld van de stadsmanagers eens flink gaan saboteren, opdat duidelijk wordt dat kunst aan haar creatieve stand verplicht is zich niet zomaar voor een economisch karretje te laten spannen. De stadsplanners die dachten de perfecte stad te kunnen ontwikkelen in Noord, met de juiste mix van wonen en cultuur, hebben zich vergist. Kunst, zo de suggestie van Weak Signals, Wild Cards, zou wel eens het Paard van Troje kunnen zijn, die het gevestigde stadontwikkelingsregime omver gaat werpen.

De terreur zoals uitgeoefend in de schitterende oud-Shellkantine in Amsterdam-Noord is die van het subtiele soort. De toon wordt gezet door een geestige power point van Young-hae Chang Heavy Industries, die midden in de ruimte staat opgesteld als gevisualiseerd welkomstwoord. De Koreaanse kunstenaars reageren op de vraag naar de toekomst van Amsterdam-Noord met een opmerking dat ze daar de ballen verstand van hebben. Maar, stellen ze direct, wat doet een kunstenaar anders dan gevraagd en ongevraagd zijn mening geven over iets waar hij de ballen verstand van heeft. Zolang hij maar duidelijk laat zien dat hij zelf ook niet te veel waarde hecht aan wat hij zegt. In de samenleving zijn namelijk al te veel mensen aan het woord die menen dat ze wél ergens verstand van hebben.

De powerpoint straalt een relativerend licht uit over de omliggende kunst, die wat zwaarder van aard lijkt, zoals de enquête van Andreja Kuluncic en de posterwand van Laura Oldfield Ford, die meer van doen hebben met ouderwets activisme.

Toch toont de hele tentoonstelling zich bewust van het feit dat de tijd van kunst als ingebeelde grootschalige social engineer al lang verleden tijd is, zo die ooit heeft bestaan. Ze kan niet veel meer dan speldenprikjes toedienen in het sociale weefsel van de stad.

Yvonne Dröge Wendel mag op een vrolijke wijze stilstaan bij de functie en betekenis van sculptuur, speciaal die in de openbare ruimte; Oda Projesi mag tobberig mijmeren over de toekomst van kunst als sociale sculptuur, in een lange reeks praatsessies op tape; Andreja Kuluncic vormt de gemeentelijke campagne I Amsterdam om tot een spotziek My Amsterdam, in een poging Amsterdam naar buiten toe een meer sociaal gezicht te geven.

De tentoonstelling bezorgt je geen woede of verontwaardiging over de positie van kunst in de creatieve stad. Het is een bijna weldadig geheel, dat zich gesterkt weet door de fraaie kantine en het schitterende uitzicht op het IJ. Wat was ook alweer de kwestie, vraag je je na een tijdje af: voor of tegen wat was de hier gemaakte kunst?

Als onderstreping van deze weldaad, begint voor mijn ogen een meisje spontaan te dansen, op een ambient soundtrack die hoort bij een kunstwerk. Dolgelukkig op Noord.

Na het bezoek vraag ik me af wat de tentoonstellingsmakers nu precies hebben hopen te bereiken? Laat deze tentoonstelling nu het gelijk of ongelijk zien van Florida? Dat moet dan toch echt het gelijk van Florida zijn, bedenk ik me, terwijl ik als kunsttoerist mijn koffie betaal aan de plaatselijke horeca om de hoek.