metropolis m

‘Die holländische Wasserbomben’ zijn niet meer. Jarenlang weigerden Duitsers de Nederlandse tomaten te eten omdat deze te waterig en smakeloos zouden zijn. Sinds de jaren negentig heeft de Nederlandse tomatenindustrie zich gerevancheerd en is Duitsland weer Nederlands’ grootste importeur op dit gebied. Dit is dan ook waarom de Duitse kunstenaar Uli Westphal (1980) van alle groenten op zijn dakterras in Berlijn juist de tomaten uitkoos en die deze zomer – letterlijk – naar SMBA (Amsterdam) verkaste.

Westphal heeft altijd al een fascinatie voor de natuur gehad, en meer specifiek voor de wijze waarop deze waargenomen wordt. Eerder al richtte hij zich op de fauna en hoe deze door mensen lang geleden in woord en beeld beschreven werd. Zijn project Retrozoology (2006-2007) bestaat uit een audiotour met voorgedragen teksten van figuren als Plinius (79AD) en Marco Polo (1298) waarin zij onder meer de olifant en krokodil beschreven. Voor zijn werk Elephas Antropogenus (2008) onderzocht hij hoe de olifant van de Middeleeuwen tot in de Verlichting werd afgebeeld door Europeanen die nog nooit een olifant van dichtbij hadden gezien.

Het nauwkeurig waarnemen van flora en fauna, of juist niet, is ook waar Westphals werk over de voedselindustrie om gaat. In SMBA laat de kunstenaar zien hoezeer je als winkelend publiek bespeeld wordt in de supermarkt. De rits tl-lampen die je bij binnenkomst tegemoet gloeien doen denken aan een installatie van Dan Flavin, maar blijken regelrecht afkomstig te zijn uit de supermarktgroothandel: één van de lampen laat vlees er op zijn mooist uitkomen, terwijl een andere meer geschikt is voor vis en kaas en een derde voor de broodafdeling het voordeligst is. In een lichtbak verderop (Eternal Summer, 2011) ligt fruit te blinken tussen verschillende spiegels, zodat het inderdaad om een oneindige tuin van Eden lijkt te gaan. Vergelijkbare utopische landschappen zijn fel verlicht te zien in dezelfde ruimte; Westphal maakte op basis van de verpakkingen van drie grote Duitse supermarktketens drie over-de-top kitscherige panelen die worden bevolkt door ijsberen, bloemen, groene weiden, dolfijnen en zo meer (Supernatural, 2010).

Het is goed dat Westphal de commerciële strategieën blootlegt, maar het is jammer dat hij niet tot op de zenuw gaat. De kunstenaar, die zegt mensen te willen activeren tot bewustwording, laat niet zien waar het werkelijk pijn doet, wat we van de industrie niet te zien krijgen. Zijn werken zouden meer impact hebben als hij niet alleen de commerciële utopie zou laten zien, maar ook de misstanden die hierachter schuilgaan. Er waren toch immers genoeg voedselschandalen de laatste tijd: het rundvlees dat paard bleek te zijn, asbest in fabrieksbrood en monsterlijk grote kippen (de plofkip). Westphal spreekt wel de taal van de industrie en laat ons zo zien hoe groot de impact van de presentatie en marketing van producten is, maar hij weet maar niet door te prikken naar de wereld dáárachter. Deze werken zouden zelfs de fabrikanten in de voedingsindustrie prima behagen.

Toch is de diepere laag bij goed zoeken een beetje te vinden in het tomatenwoud (Transplantation, 2014). Aan de ene kant van het grid staan tomatenplanten die vrij direct verwant zijn aan de wilde tomatenplant (deze oerplant is nooit gevonden) en niet gemodificeerd zijn, aan de andere kant staan planten die dit wel zijn. Zo is er de Heinz 1706 die, het zal niemand verbazen, door Heinz ontwikkeld is en waarvan de tomaten gebruikt worden voor ketchup. Er zijn nogal wat planten die eigendom zijn van bedrijven. Daar tegenover staan de soorten zoals de Black Plum waarvan instellingen als VERN en Seed Savers International de zaden verspreiden om de verscheidenheid aan gewassen te stimuleren. Deze laatste twee initiatieven streden vorig jaar ongetwijfeld nog tegen de biotech gigant Monsanto die zich het patent van broccoli toe-eigende. Nu de aanwezigheid van VERN en Seed Savers International hier is gereduceerd tot enkele labels in de groene massa, is hun protesteren verworden tot roepen in de woestijn. Bij de tomaat – het ultieme symbool van protest – had ik toch wel wat meer zichtbare actie verwacht.

beeld: SMBA en Mare van Koningsveld

Uli Westphal: Transplantation
SMBA, Amsterdam
12 juli t/m 31 augustus