metropolis m

Daar sta je dan ineens, midden in de bergen. Met de Oculus Rift (een digitale bril met beeldscherm) op je neus voltrekt het verhaal zich ogenschijnlijk rondom je, als in het echt. In De Brakke Grond wordt er deze week tijdens Idfa volop mee geëxperimenteerd in het speciale programma DocLabs: Immersive Reality.

In het kader van IDFA, waarin de werkelijkheid centraal staat, biedt de Brakke Grond een programma over ‘immersieve virtuele realiteit’: een niet fysieke omgeving waarin we wel lichamelijk aanwezig kunnen zijn. Echter dan echt dus, vergeleken met de statische documentaires die op het documentaire festival worden vertoond. Het is voornamelijk de Oculus Rift, een van de nieuwste technologische speeltjes, die ons deze interactiviteit en een nieuwe werkelijkheid brengt. De Oculus Rift die sinds 2012 bestaat, is een bril die ons met 360 graden virtuele realiteit omringt. Een geprogrammeerde realiteit, dat wel.

Het gonst al jaren in de kunst- en filmwereld van die nieuwe virtuele technieken, maar buiten wat 3d-films heeft die nog niet veel zichtbaarheid gehad. Het verhalen vertellen en beleven in een virtuele realiteit blijft daarmee vooralsnog het onderwerp van een subcultuur, relatief ‘verborgen’ gepresenteerd op side-locaties van festivals als Idfa. Waardoor de belofte van die virtuele toekomst zoals dat heet nog steeds boven de markt hangt. Zij zou immers ongekende nieuwe mogelijkheden creëren voor journalisten, kunstenaars en verhalenvertellers. De ons bekende narratieve structuren zouden doen wegvallen en een nieuw universum ontvouwen, als sterrenstelsels zonder rechte lijnen en hoeken. In die toegenomen vrijheid, zou het publiek het zelf voor het zeggen krijgen, een eigen verhaal maken.

In de Brakke Grond maak ik kennis met de Oculus Rift via de documentaire Clouds, waarin virtuele realiteit zowel uitgevoerd als besproken wordt. Makers, denkers en programmeurs op het gebied van digitale kunst en communicatie beschrijven de huidige stand van zaken en reflecteren op de mogelijkheden voor de toekomst. Dit alles is gesitueerd in een digitale ruimtelijke omgeving waarin ik als actieve kijker mag dwalen. Interviews met experts (die een beetje Matrix-achtig als uit code opgebouwde 3D animaties worden weergegeven) en onbekende omgevingen wisselen elkaar af. Zo nu en dan kan ik met mijn blik de structuur sturen en doorbreken. Opties worden geboden in de vorm van zwevende cirkels: met een lange vasthoudende blik bevestig ik mijn keuze en word ik naar een andere plek (zowel in het verhaal als in de ruimte) gebracht. Het voelt als surfen zonder handen. De structuur lijkt een ruimtelijke uitwerking van onze beweging op het internet, waarbij je van verhaal in verhaal valt en van pagina naar pagina klikt. De klikkende hand is echter vervangen door een dwingende blik.

Qua structuur en beeldtaal doet het me nog het meest denken aan kunstwerken op CD-ROM uit de jaren negentig. Dit komt deels door de wat achterblijvende mogelijkheden wat vormgeving betreft, waarbij een beroep wordt gedaan op ‘the willing suspension of disbelief’: ik zie wel dat de techniek niet helemaal toereikend is, maar met het opzijzetten van mijn kritische blik waan ik mij toch in computergegenereerde omgevingen.

Wat dat betreft is de Oculus Rift misschien niet zo baanbrekend als ze lijkt. We worden door de omgeving omsloten, in plaats dat we naar haar kijken, maar de manier waarop wij door de omgeving bewegen is duidelijk afgeleid van reeds bekende digitale (of daaraan refererende) structuren. Denk aan Chris Markers Immemory, waarin de bezoeker zijn eigen narratief bepaalt in een haast onuitputtelijk doolhof van beeld en informatie. In die zin is het toch al wat cultuur aan het worden, dit digitale avontuur.

De Oculus Rift biedt ons net als het hele internet een non-lineair narratief. Doordat het een nieuw medium betreft dat technisch gezien nog niet perfect wordt beheerst, ervaar ik de verhalen vooral als fragmentarisch. Het lijkt het echte leven wel.

IDFA Doclab: Immersive Reality
De Brakke Grond, Amsterdam
20 t/m 30.11.2014