No Longer Art Wanneer een kunstwerk niet langer een kunstwerk is
Er is een categorie kunst die door verzekeraars en eigenaren niet langer meer kunst genoemd wordt (‘No Longer Art’), en uit circulatie wordt genomen. Christophe Lemaitre komt op voor de waarde van deze ‘stiefkunst’ en maakte er een tentoonstelling over.
In 2007 werd De Denker van Auguste Rodin uit de beeldentuin van het Singer Laren Museum door dieven ontvreemd en vernield. Het beeld werd twee dagen na de roof teruggevonden en leek onherstelbaar beschadigd te zijn. Het museum stond voor een groot dilemma. Een nieuw beeld kopen van Rodin was te kostbaar en met een restauratie zou de authenticiteit voor een groot deel aangetast worden. De gehavende Denker verdween een tijdje als ‘total loss’ in het depot, totdat het originele gipsmodel in het Franse Musée Rodin gevonden werd. De vondst maakte het mogelijk om het beschadigde beeld met behulp van de nieuwste technieken te restaureren. Na anderhalf jaar van restauratie onder streng toezicht van het Musée Rodin, dat de artistieke nalatenschap van Auguste Rodin beheert, is de denker weer helemaal in oude staat gerestaureerd.
Er zijn tal van voorbeelden te noemen van opzettelijke en onopzettelijke vernielingen in de kunst en niet altijd hebben deze gevallen een even goed einde zoals De Denker van het Singer Laren Museum. La vie et la mort des œuvres d’art is een tentoonstelling en onderzoeksproject van kunstenaar en curator Christophe Lemaitre (1981, voormalig Jan van Eyck Academie onderzoeker 2011–12), dat ingaat op het lot van kunstvoorwerpen die geen kunstwerken meer zijn. Het uitgangspunt van de tentoonstelling was het onderzoek van Lemaitre naar de verzameling objecten van de Franse restaurator Benoit Dragon bestaand uit vlaggen van Daniel Buren, spijkers uit de schilderijen van Fernand Léger, draden van Alexandre Calders mobiles en gesigneerde lijsten door Nicolas De Staël. De objecten waren ooit kunstwerken, maar de vraag rest wat de waarde is van wat er na restauratie van over is.
De tentoonstelling gaat in op verschillende casussen van kunstenaars en onderzoekers, die met de ontologie van een vernield, getransformeerd en beschadigd kunstwerk bezighouden. Het zijn verhalen die Lemaitre verzameld heeft en die verteld worden met objecten, boeken, video en audio en gepresenteerd op dunne zwevende ijzeren structuren. In de tentoonstelling zijn de spijkers van Léger uit Dragons collectie te bewonderen. Daarnaast is een beschadigd werk te zien van Alberto Giacometti, die door zijn eigenaar en de verzekering AXA Art als een ‘total loss’ wordt beschouwd. De tekening van Giacometti heeft vochtschade opgelopen, dat niet meer te herstellen is. Het werk is voorgesteld door de Salvage Art Institute op uitnodiging van Lemaitre, dat zich bezig houdt met het in kaart brengen van no-longer-art van kunst die wordt beschouwd als ‘total loss’.
De verzekering praat over een ‘total loss’ als een werk onherstelbaar beschadigd is of als de prijs van de restauratie de prijs van de waarde van het kunstwerk overstijgt. Het werk wordt dat uit de kunstmarkt roulatie gehaald en niet meer als kunstwerk gedefinieerd. De tekening is officieel daarmee geen ‘echte’ Giacometti meer en wordt ook in de nalatenschap van Giacometti niet meer als zodanig herkend. Deze werken worden soms vernietigd, maar meestal gek genoeg bewaard in de depots van kunstverzekeringen. De reden hiervoor blijft voor alsnog onduidelijk, maar wellicht wachten kunstverzekeringen op betere restauratietechnieken in de toekomst.
Het werk Le musée domestiqué van Gregory Buchert gaat over kunstwerken, die door ruimtegebrek of doordat ze onverkocht bleven door de kunstenaars werden getransformeerd tot meubels. De versie in de tentoonstelling bestaat uit een maquette, een foto van een kast en een opname van een gesproken tekst door de kunstenaar. Het gaat het over een kunstwerk van Pierre Mercier, die ooit in Musée d’Art Moderne werd tentoongesteld en nu de functie heeft van kast in Merciers woning. In dezelfde trant focust het videowerk Reworks van Alexis Guillier op het hergebruik van de materialen van historische sculpturen die vernietigd zijn door vandalisme, revoluties of rampen. Opeenvolgende beelden en teksten in de video vertellen in vermakelijke anekdotes over hoe metalen beeldhouwwerken gerecycled worden in munten, kogels en andere voorwerpen.
In samenwerking met het curatorencollectief Le Bureau/ is een catalogus te zien van Jean-Luc Blanc. De afbeeldingen van de werken in de catalogus worden herhaaldelijk bijgewerkt en geretoucheerd door Blanc zelf. Het werk komt uit de tentoonstelling Le syndrôme de Bonnard in Villa du Parc, Annemasse in 2014. De legende wil dat Pierre Bonnard op het einde van zijn leven herhaaldelijk zou hebben geprobeerd om details van zijn tentoongestelde schilderijen in musea te herschilderen. De neiging om eindeloos aan kunstwerken te sleutelen komt vaker voor bij kunstenaars. De Oostenrijkse schilder Oskar Kokoschka werd bijvoorbeeld op dezelfde manier op heterdaad betrapt en beschuldigd van het ‘vandalisme’ één van zijn eigen werken. Le syndrôme de Bonnard geeft de conflictueuze rol van het museum weer in enerzijds de conservering van het kunstwerk en anderzijds de belangen en ideeën van de kunstenaar te behartigen.
La vie et la mort des œuvres d’art roept vragen op over de waarde van een Giacometti met onherstelbare schade, spijkers uit een schilderij van Léger, een kunstwerk getransformeerd in een meubel of geldstuk en een geretoucheerd kunstwerk. Is het een reliek, een souvenir, een archeologisch artefact, vals of tot een alledaags object verworden? De werken in de tentoonstelling tonen ook de regels van het kunstsysteem, dat zich krampachtig vast houdt aan de waarden van authenticiteit, conditie en aura. Het kunstsysteem redeneert immers nog steeds vanuit het traditionele economische model.
La vie et la mort des œuvres d’art is de derde tentoonstelling van de in totaal zeven tentoonstellingen die Lemaitre in CNEAI zal realiseren. De tentoonstellingen hebben gemeen dat ze de status van het kunstobject onderzoeken en dat de grens vervaagt tussen tentoonstelling en installatie. In La vie et la mort des œuvres d’art zijn slechts drie kunstenaars door Lemaitre uitgenodigd en de rest zijn objecten, die hij zelf van betekenis voorziet.
La vie et la mort des œuvres d’art
Een project van Christophe Lemaitre. Met Gregory Buchert, Le Bureau/, Benoit Dagron, Alexis Guillier, Paul-Hervé Parsy, the Salvage art institute. Over Pierre Bonnard en Jean-Luc Blanc, Marcel Duchamp, Alberto Giacometti, Fernand Léger, Pierre Mercier.
08-11-2014 tot 29-03-2015
www.cneai.com
LEES OOK METROPOLIS M NR 6 DEC/JAN ONZICHTBAAR OVER KUNST DIE ZICH ONTTREKT AAN HET PUBLIEKE ZICHT
Julia Geerlings
