metropolis m

‘There is something very odd, even unnerving about cutting through a photograph, it sometimes feels like I am cutting through flesh’, aldus John Stezaker. De Britse kunstenaar maakt al meer dan veertig jaar fotocollages, maar werd pas warm onthaald door de internationale kunstwereld toen Charles Saatchi zijn werk begon te verzamelen. Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam presenteert met Collages Stezakers eerste solotentoonstelling in Nederland. Verspreid over twee bescheiden ruimtes in de kelder van het gebouw is een selectie uit zeven verschillende series te zien.

Voor zijn collages struint Stezaker vlooienmarkten, beurzen en antiekwinkels af op zoek naar oude acteursportretten of filmsetfoto’s uit de jaren dertig, veertig en vijftig. Portretten van zogenaamde virgins hebben zijn voorkeur en domineren zijn archief: onberispelijke foto’s van gefaalde Hollywoodbeloftes die het witte doek nooit haalden en gedoemd waren te verdwijnen. Stezakers ideaal is minimale mutilatie, een enkele beweging met zijn schaar of mes. Het knippen of snijden werkt destructief, maar de handeling zelf is opzettelijk passief.

Typerend is de serie Film Portrait Collage. In Muse XVIII (2012) zijn twee diagonaal gehalveerde virgins samengesmolten tot een nieuw, dubbelslachtig gezicht. De sigaret die hij tussen zijn wijs- en middelvinger heeft geklemd tekent scherp af tegen haar keurig gekamde haar. Hoewel de foto’s op zo’n manier verknipt zijn dat ogen, neus en mond op een quasi-natuurlijke wijze zijn sa-mengekomen, toont het nieuwe gezicht een verontrustende uitdrukking. Vreemd, maar ook fascinerend.

In een interview met The Guardian stelt Stezaker dat men bij het kijken naar een gezicht onbewust uitgaat van de persoonlijkheid achter het gelaat. Met de serie Mask maakt hij deze connectie onmogelijk. Mask XLVII (ca. 1992) toont het gezicht van een man dat vrijwel geheel bedekt wordt door een ansichtkaart van een grillige rotspartij. Ogen en mond – althans, de plekken waar ogen en een mond horen te zitten – congrueren met rotsachtige gaten. Een paradox lijkt op te treden; weerspiegelt de ansichtkaart een duistere persoonlijkheid of verhult de kaart juist het karakter van de man?

De serie Sphere lijkt Stezaker meer handelingen gekost te hebben, maar de resultaten zijn even destructief. De cirkelvormige uitsnede in Sphere VI (2013) zorgt voor een bizarre samenkomst van twee filmsetfoto’s van een ziekenhuis en een slaapkamer. Twee ogenschijnlijk onschuldige scènes met enkele acteurs veranderen plotseling in een bewening die toepasselijk genoeg doet denken aan Caravaggio’s Death of the Virgin (ca. 1606). Het maken van een uitsnede op de juiste plaats bij de juiste foto heeft hier complexe gevolgen.

In hetzelfde interview met The Guardian maakt Stezaker een duidelijk onderscheid tussen een fotocollage en een fotomontage. ‘Montage is about producing something seamless and legible, whereas collage is about interrupting the seam and making something illegible’, stelt hij overtuigend. De talloze onderbroken naden en bij tijd en wijle onleesbare consequenties maken het geen overbodige luxe om de kelder van het Nederlands Fotomuseum meer dan eens door te wandelen; iedere ronde brengt nieuwe ontdekkingen met zich mee.

Lindy Kuit is stagiaire bij Metropolis M

John Stezaker, Collages
Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
24.2015 t/m 25.5.2015