metropolis m

Willem de Rooij, Karakter Is Lot, 2015, installatie met originele horoscoop van Piet Mondriaan (1911), foto Aad Hoogendoorn, courtesy de kunstenaar en Witte de With Center for Contemporary Art
Willem de Rooij, Karakter Is Lot, 2015, installatie met originele horoscoop van Piet Mondriaan (1911), foto Aad Hoogendoorn, courtesy de kunstenaar en Witte de With Center for Contemporary Art

Een ludiek persbericht, aankondigingen op Twitter; het was niet te missen dat Witte de With dit jaar vijfentwintig jaar bestaat. En wat doe je dan als jubilaris? Dan kijk je naar het verleden of je kijkt vooruit, naar de toekomst. Witte de With doet eigenlijk allebei; in een bovenzaaltje brengt kunstenaar Willem de Rooij (1969) met zijn installatie op verschillende niveaus verleden, heden en toekomst (voorbestemming) bij elkaar en collectief Mahony (opgericht in 2002) gaat – op metaniveau – in een benedenruimte in op het expositieverleden van Witte de With.

De Rooij, gefascineerd door astrologie, incorporeerde voor zijn speciaal voor het jubileum gemaakte werk Karakter is Lot de horoscoop van Piet Mondriaan (1872-1944). Mondriaan liet deze astrologische berekening in 1911 – voor zijn vertrek naar Parijs – maken om het verdere voorloop van zijn leven te voorspellen. De horoscoop – een vergeeld blad waarop in tekst en symbolen Mondriaans toekomst staat beschreven – wordt sober gepresenteerd in een vitrine op een sokkel in een verregaand verduisterde zaal.

Op mondriaan.nl valt te lezen dat Mondriaan volgens deze proefhoroscoop, ook getiteld Karakter is Lot een grote liefde voor de natuur, maar dan in haar ‘eenvoudigst aanzicht’, en een neiging tot het occulte en ‘vreemde’ opvattingen’. In de tijd dat hij de horoscoop liet opstellen zette Mondriaan enkele belangrijke stappen op weg naar abstractie, met het schilderen van Evolutie (1911).

Mondriaans horoscoop werd getrokken door de ondernemer Adriaan van de Vijsel (1877-1976), die net als hij een aanhanger was van de theosofie. De theosofie is een religieuze filosofie die alle religies ziet als een poging van een hogere macht om de mensheid te perfectioneren. Doel van de theosofie, in het westen geïntroduceerd door de Russische Helena Blavatsky (1831-1891), is om ‘de waarheid achter de uiterlijke verschijnselen’ te achterhalen.

Willem de Rooij, Karakter Is Lot, 2015, installatie met originele horoscoop van Piet Mondriaan (1911), foto Aad Hoogendoorn, courtesy de kunstenaar en Witte de With Center for Contemporary Art

De Rooij heeft voor de presentatie van Karakter is Lot een soort zonnekalender gemaakt. Hij verduisterde de ruimte waarin Mondriaans horoscoop te zien is. Het enige licht dat naar binnen valt, komt door een kleine ronde opening die hij vrij liet bij het blinderen van de ramen. De geconcentreerde lichtstraal die naar binnen komt, valt slechts een kort moment precies op de horoscoop.

De zonnekalender is een astrologisch instrument en als zodanig te linken aan de theosofie, maar interessanter is een bijeffect dat in de ruimte ontstaat. Door de verduisteringsconstructie wordt een camera obscura-effect gecreëerd: op één van de muren verschijnt – op de kop – de skyline van Witte de Withs thuishaven Rotterdam. Als een projectie, die je doet denken aan de manier waarop je zelf Rotterdam waarneemt, met de vraag hoe waarheidsgetrouw die eigenlijk is. De Rooij maakt tijdelijk een andere wereld zichtbaar. Kortstondig is er een projectie van een andere realiteit die onder normale omstandigheden niet te zien is en zich alleen als bij toeval aan ons openbaart.

Mahony, Safe Harbour, installatie Witte de With, 2015, courtesy Witte de With

Een paar trappen naar beneden is, op de begane grond, een nieuw werk van het collectief Mahony te zien. Waar De Rooij’s installatie zijn vorm vindt door licht van buiten, daar is het belangrijkste onderdeel van Safe Harbour van Mahony juist de lichtbak waaromheen de installatie opgebouwd is, en dus eigenlijk licht van binnen naar buiten gaat. Dit jaar zullen meerdere kunstenaars en curatoren de lichtbak in het kader van de serie In Light of 25 Years gebruiken als uitgangspunt voor een nieuw werk, gebaseerd op een project dat ergens in de afgelopen vijfentwintig jaar in Witte de With werd georganiseerd.

Mahony koos als ijkpunt de expositie The Strait Project, die de Frans-Marokkaanse kunstenaar Yto Barrada (1971) in 2004 in het kunstcentrum organiseerde. Barrada documenteerde daarvoor de omgeving van Tanger, een gebied waar veel armoede is en waar vandaan veel mensen de oversteek naar het rijkere Europa wagen. Mahony grasduinde echter verder, want pikte als collectief ook een tentoonstelling uit een nog verder verleden mee, namelijk de Parijse La Verité sur les Colonies uit 1931, een protestexpositie die kolonialisme en overheersing door het westen, specifiek door Frankrijk, aan de kaak stelde.

Mahony, Safe Harbour, installatie Witte de With, 2015, courtesy Witte de With

Mahony koppelt met veel lenigheid en maakt een slimme keuze uit het tentoonstellingsverleden. De vluchtelingenproblematiek is nu nog steeds actueel. Maar Mahony voegde ook een interessant beeldelement toe, namelijk de nooddekens die we zo goed kennen uit de nieuwsreportages over vluchtelingenkampen.

Hoewel we bij die dekens direct denken aan hulp, herinneren de kunstenaars ons er met op de lappen geborduurde teksten en symbolen fijntjes aan dat de inmenging van het Westen in andere werelddelen niet per se een positief verhaal is. De afgebeelde Griekse goden associëren we nu vooral met tuinbeelden en andere decoratie en dus met overdaad. Maar tijdens de Griekse oudheid – bakermat van de moderne samenleving – hadden deze goden als ‘taak’ de legers te beschermen tijdens hun zeetochten gericht op expansie van het Griekse rijk. De tekst ‘There is no need to be modern’ maakt ons er weer even van bewust dat zowel noodhulp als modernisme westerse denkbeelden zijn en idealen bevatten die opgelegd werden aan anderen. Onze denkbeelden waren vaak utopisch, maar ook dwingend en of ze echt tot een mooie wereld leiden? Vaak niet; het modernisme zorgde niet voor een betere wereld, de noodhulp heeft geen derdewereldland werkelijk welvarend gemaakt.

Waar Barrada de ongelukkigen een gezicht gaf en de problematiek van vluchtelingen en kolonialisme onder de aandacht bracht, daar lijkt Mahony ‘de problematiek’ juist te abstraheren tot vlakken en symbolen. Noodhulp is voor veel mensen een abstract gegeven, zo lijken ze te willen zeggen. De mens krijg je amper in het vizier; hij verdwijnt in de problematiek, in de duisternis. Zoals het licht van de lichtbak in de installatie verdwijnt onder de dekens van de noodhulp, zo heb je hier als westerling geen goed zicht op de ellende van de vluchtelingen.


Witte de With
Jubileumjaar: 23 januari 2015 – 3 januari 2016
www.wdw.nl

“Karakter is Lot: Willem de Rooij”
27 januari 2015- 3 januari 2016

“In Light Of 25 Years”
Deel 1: Mahony
27 januari – 1 maart 2015

Mare van Koningsveld

Recente artikelen