metropolis m

Een eeuw geleden veroorzaakte Marcel Duchamp grote ophef in New York toen zijn Nu descendant un escalier n° 2 werd vertoond op de Armory Show. 175 jaar geleden werd er uit de mond van schilder Paul Delaroche het eerste in memoriam voor de schilderkunst opgetekend. En ook Malevich’ Zwarte Vierkant heeft ondertussen de leeftijd van antiek bereikt.

Sinds de fotografie heeft de schilderkunst haar bestaansrecht verloren en lijkt ze gedwongen zichzelf voortdurend opnieuw uit te vinden. Al meer dan een eeuw is de schilderkunst voortdurend in beweging, constant opzoek naar de volgende incarnatie herrijst ze periodiek uit haar as. De MoMA tentoonstelling The Forever Now: Contemporary Painting in an A-temporal World plaatst rechtstreeks in deze traditie. Zeventien schilders werden geselecteerd door curator Laura Hoptman die zich volgens haar aan het begin van dit nieuwe millennium op een keerpunt van de geschiedenis begeven en ons de toekomst van het schilderen tonen.

De generatie schilders, geboren na 1965 heeft het afgelopen decennium furore gemaakt in de kunstwereld. Als geheel vertegenwoordigen ze een panorama van wat de hedendaagse schilderkunst te bieden heeft. Amy Silman, Richard Aldrich, Mikaela Eichwald, Mary Weatherforth, Mark Grothjan en Rashid Johnson vertegenwoordigen grofweg de meer schilderachtige, abstract-expressionistische traditie. Charlene van Heyl, Josh Smith, Nicole Eisenman, Michael Williams en Joe Bradley meer in de expressionistische figuratieve traditie. Wat deze twee groepen gemeen hebben is een schijnbaar gemak en zelfverzekerdheid waarmee ze hun schilderijen opzetten. Elke illusie lijkt verboden.

In die zin zit er meer verschil tussen het werk van Matt Connors, Diana Molzan, Laura Owens en Kerstin Brätsch. Matt Connors plaatst zich in de traditie van het Amerikaanse minimalisme. Diana Molzan waagt zich aan de deconstructie van het fundamentele schilderen. Laura Owens speelt met de illusies van het schilderen, en Kerstin Brätsch toont decoratief ogende barokke ornamentele schilderingen waarin ze speelt met de optische effecten van het schilderij.

Volgens het MoMA vertegenwoordigen deze schilders de toekomst van het schilderen in de nieuwe eeuw. Maar de selectie is zo gevarieerd dat er geen lijn in te ontdekken valt en elke historische aanspraak onzinnig is. Dat echter is ook precies het punt. Wat volgens de curator Laura Hoptman uiteindelijke uniek is aan de schilderijen van deze zeventien schilders is dat zij ontsnappen aan elke vorm van historische codificering, ze zijn verworden tot objecten die tijdloos en a-temporeel zijn. Stijlen, beelden, technieken en ideeën uit de gehele schilderkunst van de twintigste eeuw worden aangewend in de schilderijen van deze generatie schilders, met als resultaat een breed scala van schilderijen die zich onttrekken aan de tijd waarin ze zijn gemaakt, en elke historisch rubricering weigeren. Was het Fukuyama die het einde van de geschiedenis aankondigde in 1992, in 2015 luidt MoMA het einde van de kunstgeschiedenis in.

Dat kunstwerken teruggrijpen op allerhande perioden, stijlen en ideeën uit de kunstgeschiedenis is niets nieuws. Denk aan het postmodernisme. Maar misschien bevestigt de heropleving van dit idee hoezeer het denken over het huidige ‘huidige culturele moment’ zelf ook een a-temporeel karakter heeft. Er is wel een essentieel verschil met enkele decennia terug. Het postmodernisme was een reactie op het modernistische vooruitgangsdenken waarin het historische zelfbesef de motor van de ontwikkelingen binnen de kunst leek te zijn geworden, en waarin de kunstenaar slechts meedeinde op de verschillende stromingen die elkaar opvolgden. Het is vanuit dit besef dat het postmodernisme zich probeerde te bevrijden van het modernistische discours. Maar in de huidige opleving ontbreekt deze noodzaak. Er is sprake van wat de curator noemt een ‘a-historical free for all’. De schilder selecteert met een bijna lethargische willekeur een beeld een stijl of een onderwerp uit de kunstgeschiedenis en snijdt het weg uit de historische context waaraan het zijn betekenis ontleent. De geschiedenis lijkt te zijn verworden tot ruis waartegen het werk zich aftekent.

Of deze generatie schilders een nieuw scharnierpunt van de kunstgeschiedenis markeren valt nog te bezien. De grote individuele talenten verkrijgen als groep niet meer zeggingskracht of meerwaarde. En het idee dat hun diversiteit op zich van historische betekenis is, lijkt een ijdele fantasie van de curator. Maar dat een instituut als het MoMA, dat juist bestaat bij gratie van de ideeën van het modernisme, nu het einde van de vernieuwing in de schilderkunst aankondigt geeft te denken. Is dit dan het eindpunt van het modernistische project zelf?

Wat over lijkt te blijven is een groep schilders die schilderijen produceren, die beelden vormen in een wereld van andere beelden zonder enige noodzaak, zonder bestaansrecht. Het is om het even welk beeld welke ideeën heeft of welke schildertechniek. Zelfs de macht van de curator lijkt te zijn verdwenen nu alles hier staat op gelijke voet staat. ‘Contemporaneity as an indicator of new form is nowhere to be found.’ Het is de afwezigheid van een nieuwe vorm wat nieuw is in de kunst.

The Forever Now: Contemporary Painting in an A-temporal World
MoMA, New York
14.12.2014 t/m 5.4.2014

Met Richard Aldrich, Joe Bradley, Kerstin Brätsch, Matt Connors, Michaela Eichwald, Nicole Eisenman, Mark Grotjahn, Charline von Heyl, Rashid Johnson, Julie Mehretu, Dianna Molzan, Oscar Murillo, Laura Owens, Amy Sillman, Josh Smith, Mary Weatherford & Michael Williams