metropolis m

De kust is de kust niet meer. Beaufort over verloren onschuld, ook die van deze tentoonstelling zelf.

Het is een beetje laat om nog in te zoomen op Beaufort, nu de manifestatie alleen vandaag nog te bezoeken is. Toch verdient de tentoonstelling aandacht als experiment een breder publiek aan zich te binden, zonder in te willen leveren op het niveau van de kunst en de communicatie eromheen.

Beaufort, een triënnale die sinds 2003 bestaat, voltrekt zich traditioneel in alle kustplaatsen aan de zestig kilometer lange Belgische kust. De kust mag beperkt zijn in lengte, toch is er meestal geen bezoeker die de moeite neemt alles te bezoeken. Door het werk te bundelen op drie toeristenoorden in achtereenvolgens De Panne, Oostende en Knokke, hoopt de organisatie onder leiding van Mu.ZEE directeur Phillip Van den Bossche het publiek dieper in het werk en enkele centrale thema’s te trekken. Er wordt kunst getoond die zich nadrukkelijk tot de wereld verstaat, ‘Buiten de grenzen’ van de kunstwereld, zoals de titel van de triënnale luidt, en die wegblijft van de mooipraterij of puur esthetische rijmelarij die doorgaans met de soort kunst aan de kustmanifestaties is verbonden.

Op de centrale locatie Raversyde in Oostende waar de Atlantikwal te bezoeken is, valt het best te zien hoe kunst tijdens deze editie van Beaufort een slim verband zoekt tussen locatie (in dit geval een oud fort annex verdedigingslinie), het overkoepelende thema (de kust als pregnant vraagstuk in het huidige maatschappelijk debat, gezien Europa’s moeizame omgang met oorlogsvluchtelingen) en ambitie (ik citeer uit de inleiding: hoe kan kunst helpen om de wereld weer leesbaar te maken – c.q. omgekeerd: hoe kan de wereld helpen kunst weer leesbaar te maken).

Gespreid over het kilometers uitgestrekte fort, dat via gemetselde loopgraven van betonnen schietkoepel naar schietkoepel voert, zijn meerdere kunstwerken geplaatst. Meest indringend een video van Nicholas Provost, waarin het thema dat als een schaduw boven deze editie van Beaufort hangt als een klap in je gezicht wordt voorgeschoteld. Een naakt model ligt er als Gustave Courbets beroemde schilderij van het begin van de wereld met geopende benen op het strand, tot ze opstaat, langs de camera loopt, twee aangespoelde vluchtelingen tegemoet.

Het fragment, de beginscène van Provosts film The Invader, confronteert je niet alleen met een nogal directe naaktheid, die tot veel gemekker onder het kinderrijke Atlantikwalpubliek leidt, maar ook met de dubbele moraal die dezelfde burgerij erop nahoudt. Want de naaktheid mag dan wel confronteren, werkelijk aanstootgevend is toch het gebrek aan medeleven dat maakt dat Europa vluchtelingen laat creperen en verdrinken. Het o zo keurige Europa dat hier kinderogen wil beschermen voor het frontale vrouwelijk naakt, laat tegelijkertijd toe dat de journaals zich dag na dag wel moeten vullen met beelden van aangespoelde dode vluchtelingen. Zonder dat er iets verandert. Zelfs niet nadat iedereen geschokt was toen er een dode peuter op de kust gefotografeerd werd (de PVV trekt sindsdien alleen maar meer stemmen met hun anti-immigratiepolitiek).

Tegen dit geladen betekeniszwangere beeld van Provost, dat je tijdens de verdere rondgang niet meer loslaat, weten de andere werken maar moeizaam op te boksen. Ze hebben in meerderheid een wat anekdotisch karakter, zinspelen weliswaar op bepaalde kenmerken van het langdurige militaire verblijf op die plek, maar ze missen een actieve relatie met de wereld buiten de grenzen van dit fort. Een letterlijke uitzondering vormt het van verre zichtbare grote werk van Lily van der Stokker, die een villa te midden van de bunkers ‘vrouwelijk’ opsierde met een theedoekpatroon.

In het voormalig Duitse hospitaal in een uithoek van de Atlantikwal wordt door Zhou Tao slim ingespeeld op de locatie en de thema’s daaromheen. In een video brengt de Chinese kunstenaar de anti-regeringsprotesten in Bangkok in beeld, niet door in te zoomen op de letterlijke actie, de politiek van de beweging, van de revolutie maar op het protest als vorm van inertie, als een breuk in de tijd, een weigering nog langer mee te bewegen met de normaliteit, het leven dat elders gaande is. In beeld zijn vooral wachtende mensen, liggend, zittend en hangend op straat.

In het vogelreservaat het Zwin in Knokke, de enige andere locatie die ik heb gezien, keert de oorlogsstemming en de vluchtelingenproblematiek weliswaar op momenten terug, bijvoorbeeld in de met kogels bezaaide vogelkijkhut van Mattias Faldbakken en het Bruce Nauman-achtige neonwerk WAR/WARM van Claire Fontaine, maar het accent ligt in hoofdzaak op een andere thematiek: het spel, het experiment, de verkenning ver buiten het vertrouwde domein van de kunst in meer algemene zin. Er wordt door de kunstenaars ingespeeld op het landschap, het natuurgebied vol bijzondere vogels, en de vogelaars die bezig zijn ze te tellen. Wallinger installeerde er zelfs een bovenformaat scorebord (oorspronkelijk bestemd voor cricket). Ik weet alleen niet wat er nu precies wordt geteld (je kunt het zelf invullen).

De veranderde structuur geeft de Triënnale meer het karakter van een tentoonstelling met een krachtiger profiel, zelfs een thema, dat in samenhang van de werken uitgediept is. Kunst ook die zich vaker binnen voltrekt, niet de omgeving hoeft te overschreeuwen en dus subtieler van toon is. Dat maakt het bezoek aan Beaufort voor mij meer dan voorheen de moeite waard, toen er soms een hele tocht moest worden ondernomen om slechts een enkel groot werk te zien.

We mogen hopen dat de formule ook de volgende keer gehandhaafd wordt.