metropolis m

Hoewel de opzet zich niet voor een gat laat vangen, spookt de vluchtelingencrisis constant door het achterhoofd. Stephen G. Rhodes in de Kölnischer Kunstverein.

De eerste Duitse institutionele tentoonstelling van de Amerikaan Stephen G. Rhodes is een krachtige. Or the Unpreparedness Prometheus and Pals in het Kölnischer Kunstverein speelt een fantasierijk spel met contrasterende realiteiten. Hoewel de opzet zich niet voor een gat laat vangen, spookt de vluchtelingencrisis constant door het achterhoofd.

Dit moment van het jaar hoort in Keulen het kerstgevoel welig te tieren – misschien is het wel de hoofdstad van de kerstgekte. Tussen de van kitsch, kirsch en worsten overvloeiende kerstmarkten aan de Rudolfplatz en de Neumarkt (Keulen telt er negen) verschuilt zich aan de verbindende boulevard het Kölnischer Kunstverein. Daar staat, zeker voor deze tijd van het jaar, een passende en zeer slimme installatie.

Een belangrijk deel zie je van buitenaf doorheen het glazen paviljoen van de kunstinstelling meteen: een witte vluchtelingentent van de UNHCR, dat soort dat ook Nederland en België voor opvang van gestrande mensen aan Egypte, Tunesië of Griekenland doneren. Kunstenaar van dienst Stephen G. Rhodes (Houston, 1977, leeft in Los Angeles) wil er blijkbaar ook geen twijfel over laten bestaan. Aan de buitenkant is de tunnel immers bedrukt met grote logo’s van het UNHCR, Bayer en vluchtende families. Van de straatkant fourneert de basale tent een hard beeld – zeker ’s avonds wanneer de kunstruimte met hel neonlicht verlicht is. Ze zorgt voor een heftig contrast met de omliggende kerstmarktkraampjes die met kabouters, hertjes, hulstguirlandes en plastic sneeuw overladen zijn.

Gebrainwashte geesten

In het Kunstverein ontvouwt Rhodes in zijn relatief beknopte tentoonstelling Or the Unpreparedness Prometheus and Pals een meer complex en gelaagd denkparcours dat hij in voornoemde installatie, enkele sculpturen en in een hypnotiserende en indrukwekkende middellange film goot. Rhodes mixt in zijn vrij omvangrijke werken vaak historische gebeurtenissen met maatschappelijke fenomenen alsook met verwijzingen naar de film- en kunstgeschiedenis. Ook hier. Als vertrekpunt wendt hij twee weinig bekende plaatsen aan die ons willens-nillens meteen aan de niet aflatende vluchtenlingencrisis doen denken. Zijn tentoonstelling speelt dan ook een clever, ietwat riskant spel met onze dagelijks door de media gebrainwashte geesten en de ‘realiteiten’ die zich hier ontvouwen.

Een eerste gebeurtenis die Rhodes aangrijpt is het Bayou Corne sinkhole incident. In die gelijknamige plaats in Zuidoost Louisiana moesten in augustus 2012 meer dan 350 residenten tijdelijk evacueren omdat de ondergrond door olieboringen van de Texas Brine Company volledig verzakte. Ze keerden echter nooit terug: tot vandaag blijft het ontstaan van nieuwe sinkholes, water- en aardeverschuivingen die ontstaan door imploderende ondergrondse holtes, in de moerassen aldaar een reëel gevaar. In Rhodes’ groezelig geschoten maar uiterst ritmisch gemonteerde film krijgen we herhaaldelijk zo’n verschuiving te zien: hallucinante beelden van bomen, aarde en andere zaken die plots ondergronds opgeslokt worden en verdwijnen onder het water.

Het incident in Bayou Corne plaatst de kunstenaar in relatie met – of tegenover? – Sweethaven Village, een groep van vandaag bouwvallige huisjes aan een baai in het noordwesten van Malta. Die deden ooit dienst als set voor Robert Altmans muzikale komische filmflop Popeye (1980) en kunnen vandaag nog bezocht worden als alternatief attractieparkje. Een rampensite tegenover een imaginaire droomwereld dus. Waar hebben we dat recentelijk nog gelezen, gehoord of gezien?

Maar Rhodes gaat met zijn film veel verder. Found footage van diverse B-films zoals weerkerende onderwaterbeelden van octopussen en vissen monteert hij supersnel over nieuwsbeelden allerhande en rommelig gedraaide, vreemdsoortige experimenten waarin blanke kinderen begeleid door zwarte volwassenen moeten kiezen tussen snoep of hamburgers. Ook zien we een personage (Rhodes zelf?) zowel ten velde als langs verkrotte huizen lopen met een masker van Frankenstein. Totdat hij in aanvaring met de politie komt. Die lijken hem voor een gevaarlijke gek te houden en manen hem aan huiswaarts te keren. Voorts: een man op een bootje voor de kunst van Sweethaven Village, aktetas in de hand en wild gesticulerend naar de leegstaande huisjes (later zal hij overboord springen om de tocht naar de wal al zwemmend te maken). Dan, vlak erna: de beangstigende sfeer op een recente samenkomst en optocht van de neo-fascistische Pegida-groepering in Dresden.

Hoewel knap en rad gemonteerd hangt dit geheel inhoudelijk met haken en ogen aan elkaar. Toch weet Rhodes te binden (en te bezweren!) dankzij de continue aanwezigheid van een pulserende duikbootsonartoon of door wederkerend technobeats in te lassen.

Hamburgers

Terug naar de installatie. Binnenin de tententunnel is immers veel meer aan de gang dan wat we van buitenaf konden vermoeden. Op de grond staan trillende platen waarop verschillende speelgoedfiguurtjes en huisjes over en weer hobbelen. In de nok van de tent hangt een grote sculptuur, gemaakt uit lege verpakkingsblikken. Errond sculpturen zoals een uitvergrote vilten vleermuizen, maar ook rugzakken, een aktetas en reddingsvesten. De zijdes van deze ruime tent zijn ‘opgeleukt’ door verschillende spandoeken met slogans als ‘no room’, ‘no pals’ en geschilderde afbeeldingen van hamburgers. Tot slot zijn beide ingangen van de tent bewaakt door hooivorken – symbool van het rurale (Amerika) en tevens een gevaarlijk wapen. Ze staan recht op een voet van transparant epoxyhars waarin plastic penissen zitten en doorprikken aan de bovenkant sigaren. Dit is allemaal erg beladen. Dit barst van de connotaties en betekenissen.

Maar Rhodes geeft niks direct weg, en dat maakt deze tentoonstelling net zo sterk. Hij scheurt de clichés die media ons herhaaldelijk door de strot rammen aan flarden en voegt er – soms met geweld, soms subtiel – ondertonen en gevoelswaardes aan toe. Fantasie en realiteit spelen haasje over, dystopia en utopia weten hun plaats niet meer. Rhodes standpunten overlappen en contrasteren, maar laten je uiteindelijk verrukt verward achter.

Stephen G. Rhodes
Or the Unpreparedness Prometheus and Pals
Kölnischer Kunstverein, Keulen
t/m 20.12.2015

Alle foto’s courtesy Kunstverein Köln, fotograaf Simon Vogel