metropolis m

Dat het boerenleven op wereldwijde belangstelling kan rekenen bewijst Boer zoekt Vrouw, het van oorsprong Britse televisie format. Dating shows genoeg, maar de wijde akkers en onbeholpen stamelaars geven net het extra je ne sais quoi. Dat de KRO dit uitgebreid uitmelkt is geen enkele televisierecensent ontgaan, de pannen stamppot en modderige overalls vliegen je om de oren. Ook het fotomuseum in Den Haag gaat voor de overall, een wapperend blauw exemplaar aan de waslijn, als boegbeeld van de tentoonstelling Boeren. Avonturen op het land.

Zonder een spatje ironie wordt hier het leven en de omgeving van boeren aanbeden

Waar op televisie veel op het kitscherige af is, ligt het in de Nederlandse fotografie net wat rauwer. De foto op het affiche is van Ed van der Elsken, die in 1971 een boerderijtje kocht en daar het dagelijkse leven op de gevoelige plaat vastlegde. Een zaaltekstje met een quote uit zijn boek Avonturen op het land-niet geheel toevallig is de titel ook hierop geïnspireerd- licht zijn werk toe, en vormt naar mijn idee gelijk de legitimering voor de hele tentoonstelling: ‘Op die momenten, wanneer ik de cyclus van de seizoenen emotioneel ervaar, of wanneer ik naar de sterren kijk, of naar een spinnenweb (…), dan weet ik dat alles wel van belang is dat het geheel “adorable” is, aanbiddelijk.’ Zonder een spatje ironie wordt hier het leven en de omgeving van boeren aanbeden: vergane glorie kun je kale schuren niet noemen, maar een zekere mate van melancholie zit er zeker in, net als de drang het te archiveren en te tonen, opdat we de schoonheid van een spruitenveld niet vergeten. De financiële precariteit van boeren en daarmee het tanende bestaan van boerenbedrijven in Nederland komt niet expliciet in beeld, maar wordt wel besproken. De vergrijzing daarentegen is wel te zien in velerlei series en portretten. In 1970 scharen zeven blonde kinderkoppen zich nog rondom hun moeder, in 2014 zie je vooral de oudere generaties door de onverbiddelijke lens van hun nakomelingen.

Zo laten de series Myn Oom van Bert de Jong en Het leven van Evert van Brand Overeem weinig aan de verbeelding over. Het leven van Evert, een man die definitief tot de senioren kan worden gerekend, is eenzaam en sober, ontdaan van al te moderne gemakken. De oom van De Jong is geestig in al zijn sociaal onwenselijke manieren die middels de compositie een sluitend narratief vormen: De oom en zijn broer hangen tegenover elkaar en likken onverschrokken en profil hun borden af, waarna ze even rusten in de woonkamer en oom met zijn gebit speelt. Iets wat ook buiten wordt gedaan, er is toch niemand te bekennen. De curator, Wim van Sinderen, zet sowieso zonder op of om te kijken de vaart erin met dik behangen muren waarbij foto’s aaneen worden gevlochten. Een vierkant bestaande uit vier werken rondom het thema groente laat ons met de klok mee zien hoe zowel de fotografie als de manier waarop de boer met het product omgaat is veranderd. Maïs bij de bloemkool bij de kool. Van gestileerd zwart-witte close-ups van berijpte groente tot een volledig stilleven, er wordt naar hartenlust gemixt en vooral gematcht met een tijdsprong van 1940 naar 2014.

Daarmee zit er een hoge mate van assertiviteit in de tentoonstelling, er wordt niet of nauwelijks om het onderwerp heen gefilosofeerd. Natuurlijk, het thema is overbekend en de beeldtaal die daarbij hoort is haast niet origineel meer te krijgen. De schuren, de schapen, de schillende vrouwen, de prakkende man. Daar bovenop de dode dieren, de watersnoodramp, de verweerde koppen en de ruige handen. De kracht van de tentoonstelling zit ‘m eerder in de onverbloemde waardering en bijbehorende agendering van een levensstijl die inmiddels leest als een novelle van Thomas Mann.

Dat zelfs groente niet bestand is tegen een buitenwereld die op de poorten bonkt bewijst het groente stilleven anno 2014, wat haaks op de vier romantische, hierboven beschreven werken hangt. Grote kolen liggen massaal opgestapeld op een kar, klaar voor de verkoop. Ook in de recente portretfotografie droomt men van betere tijden: een nukkige tiener, op haar trui prijkt I hartje Roma, een herinnering aan de reis naar Rome in de vijfde klas van de middelbare school. Ook ginder dromen ze van elders.

Boeren
Fotomuseum den haag
t/m 13.3.2016