metropolis m

Renée van Trier, HUMBLE, 2023

Over de creepy zelfreflectie van Renée van Trier in haar aan de macht en kracht van social media gewijde performance en tentoonstelling HUMBLE in De Pont.

We ontkomen niet aan wat we zien bij de performance van Renée van Trier in haar bescheiden anderhalve zaalvullende solotentoonstelling HUMBLE – At birth you are a promise but at the same time also the greatest possible risk bij De Pont in Tilburg (t/m 15.9.2023) van Renée van Trier. Iedere zondag gedurende de loop van de tentoonstelling confronteert Van Trier haar publiek live met het effect van bekeken worden en hoe dat verandert onder invloed van sociale media. De meeste bezoekers blijven kijken naar de uur durende solo-performance van de kunstenaar, ondanks de tergende traagheid ervan, de repetitieve strofes en de tot ongemak leidende scènes. De perfomance draagt een belofte in zich, die de toeschouwer blijft dwingen tot aandachtige aanwezigheid. 

Direct bij binnenkomst in de tentoonstelling wordt de film TikTok Abusementpark getoond, waarin een in roze gehuld dansend meisje te zien is, dat door haar moeder met een telefoon wordt gefilmd. Ze lijkt er plezier in te hebben. Maar dan wordt ze moe. Ze wil eigenlijk stoppen, maar de moeder staat dat niet toe. Nog een keer! En vrolijk kijken! Lachen! Dat is wat de mensen willen zien.

De film confronteert ons met onschuldig ogende beelden, zoals die veelvuldig te zien zijn op sociale media, die in dit geval onder dwang geproduceerd blijken te zijn. Door ons getuige te laten zijn van het maakproces van de beelden zorgt Van Trier ervoor dat we niet zomaar meer meegaan in dat wat de moeder ons wil laten zien, het dansende jonge meisje. In het besef van de dwang achter de beelden die voor ons worden gemaakt, voelen we ons juist medeplichtig. Er bekruipt ons een schuldgevoel, ook omdat we niet weg kunnen kijken van het intrigerende schouwspel.

Renée van Trier, HUMBLE, De Pont museum, copyright Renée van Trier c_o Pictoright. Foto door Beau Swierstra.

We vragen ons af wie het meisje is. Van Trier zal toch geen minderjarige hebben ingezet voor dit filmpje? Zou het haar eigen kind zijn? Is ze het misschien zelf? Maar hoe dan? Het meisje ziet er jong uit en lijkt vanuit het gefilmde perspectief klein. We spreken met Van Trier via – hoe kan het ook anders – sociale media, waar ze ons het verlossende antwoord geeft: ‘Ik ben het zelf, gefilmd door een snapchat babyfilter.’ In haar zoektocht naar de grenzen van sociale media eigen morele limieten wil stellen aan wat wel en niet te zien zou mogen zijn.

In de aangrenzende ruimte in De Pont zijn door Artificiële Intelligentie gegenereerde beelden te zien, waarvoor Van Trier termen als ‘verdrietig meisje’ intypte in een beeldgenerator. Het leverde haar duizenden beelden op waaruit ze een selectie maakte. De beelden wisselen elkaar af in een continue projectie. Van Trier toont met de verschillende kunstwerken in de tentoonstelling, het in scene gezette Tiktok filmpje en de door haar gegenereerde AI beelden hoe we via sociale media controle willen houden op hoe we gezien worden: de ultieme fantasie van een maakbare realiteit.

Renée van Trier, HUMBLE, De Pont museum, foto Bastiaan van Schip

Iedere zondag brengt de kunstenaar het roze meisje uit TikTok Abusementpark tot leven in de vorm van een uitdagende performance, die ons, het publiek, tot participant maakt. In de performance loopt Van Trier met een pop, de representatie van een klein meisje, haar evenbeeld, rondjes door de ruimte. Beiden zijn precies zo gekleed als in het videowerk: in onschuldig roze en met briljantjes in het haar. De volwassen versie lijkt de pop in eerste instantie nog te begeleiden in het wandelen, maar hoe verder de performance vordert, hoe meer ze haar al dansend uit het oog verliest, verwaarloost en meesleurt. In het verlangen gezien te worden verliest men onvermijdelijk de blik op zichzelf en op de ander, lijkt de kunstenaar te willen zeggen. Ze stipt daarmee precies de grootste valkuil aan van sociale media.

Van Trier verandert tijdens de performance geleidelijk naar een boos in een hoekje gedrongen wezen, dat verontwaardigd rapt hoe ‘important’ het is ‘to be relevant’, om vervolgens met de agressiviteit van een punk-gabber rondjes te hakken, vluchtend in pillen en muziek. De neerwaartse spiraal maakt haar langzaam gek. De lieve glimlach van Van Trier verandert in een grimas. Ze pakt een lange paal, waaraan een hoofd gespietst is en zwaait ermee over de hoofden van het publiek. Na deze climax van waanzin verliest ze haar vitaliteit en hangt bewegingsloos voorovergebogen. Ze heft enkel nog af en toe haar hoofd schuin omhoog met een krankzinnige blik in haar ogen. De AI-beelden in de vaste opstelling achter Van Trier, vormen het decor van haar langzame afglijden richting waanzin. Als toeschouwer kan je alleen maar toekijken en het met haar ondergaan.

Renée van Trier, HUMBLE, De Pont museum, copyright Renée van Trier c_o Pictoright. Foto door Beau Swierstra.

Het perverse van de performance is dat we merken dat we niet kunnen wegkijken, als ware we beland in de fuik van een logaritme over de waanzin van sociale media. Van Trier sluit haar performance af als personificatie van een slapende dolfijn. Een dier dat zich karakteriseert door vriendelijkheid en intelligentie, maar eveneens wreed kan zijn. Met een kanttekening: de dolfijn is enkel wreed naar anderen. En de mens, met het verlangen om gezien te worden, is voornamelijk wreed naar zichzelf. Het einde van de performance nadert. Van Trier ligt er maar, een in foetus houding liggend grijs wezen. Onbeweeglijk. Zou er nog wat gebeuren? We wachten en kijken. Zullen we beloond worden voor ons geduld? We willen het niet missen dus blijven we wachten. Ook omdat we al zo lang gewacht hebben. Er zou nog iets moeten komen. De performance veronderstelt een belofte, een wens die nooit vervuld wordt, en leidt tot oneindige FOMO. En dit, zo stelt de kunstenaar, is precies wat ons ook blijft boeien op onze socials.

Renée van Trier, HUMBLE, De Pont museum, copyright Renée van Trier c_o Pictoright. Foto door Beau Swierstra.

We willen niets missen, maar missen daardoor juist alles. Gefrustreerd verlaten we de performance,maar wel met het verhoogde besef dat we voortdurend in de fuik van het Instagram-algoritme lopen en uren verspillen aan een parallelle wereld. De performance van Van Trier is echter geen tijdsverspilling. De wijze waarop de nabootsing realiteit wordt, en sociale media ‘real- life’, is van een Kunstzinnige Intelligentie.

Renée van Trier geeft wekelijks een performance in haar tentoonstelling. Deze begint om 14:00u en duurt een uur. De performance is gratis toegankelijk met een museumticket. Reserveren wordt aangeraden, dat kan hier.

Voor meer informatie over de tentoonstelling en de performance van Renée van Trier (t/m 3.92023), zie de website van De Pont.

Suzy Schipper en Silvia Rottenberg

zijn psychoanalyticus en kunsthistoricus

Recente artikelen