metropolis m

Als ik de tentoonstelling in het Bonnefanten betreed, stoot ik mij bijna aan een steen. Stone lines (1976) van Richard Long bestaat uit vier reeksen van stenen, in een zigzagpatroon op de houten vloer gelegd, zonder hekjes of afbakening. De stenen baden in het natuurlijke licht dat door de grote ramen de ruimte invalt. Ze verschillen in grootte en vertonen allerlei oneffenheden, waardoor ze contrasteren met de steriele sfeer van deze white cube.

Het werk van Richard Long is omringd door sculpturen van tijdgenoten uit de jaren tachtig, zoals Tony Cragg. De werken in deze ruimte kwamen in de verzameling van de Eycks na hun verhuizing naar Wijlre, toen ze zich interesseerden in kunst die een directe relatie aan kon gaan met de omgeving of het interieur van het kasteel. Dit is de eerste van drie clusters waaruit de tentoonstelling in Maastricht bestaat. Vanuit de entreezaal loop ik verder naar het tweede cluster: een reeks zalen uit gewijd aan de collectie Eyck in de jaren negentig. De schilderijen van Marlene Dumas herinneren aan de terugkeer van figuratie in de kunst van deze tijd. In de filmzaal draait Een leven in beelden, een documentaire van Marlou van den Berge uit 2008 die mooi laat zien hoe Marlies en Jo elkaar aanvulden bij het verzamelen en tentoonstellen van kunst op hun kasteel.

Het derde cluster, gewijd aan abstracte kunst uit de jaren zestig, vormt de laatste ruimte. In deze wat suffe zalen liggen een aantal sculpturen van Donald Judd op de vloer en zetten een reeks werken op papier van Agnes Martin aan tot bezinning. De werken in deze zalen van veelal mannelijke kunstenaars zijn te karakteriseren met geometrische vormen en basale kleuren, die een naoorlogs geloof in moderniteit en objectiviteit illustreren.

De opstelling in het Bonnefanten is klassiek: de werken zijn ingedeeld op esthetiek en stijl en de stralend witte wanden van de museumzalen zijn onaangetast gebleven. Zo heeft Paula van den Bosch, senior conservator van het Bonnefanten, een uitgebreid beeld kunnen schetsen van de collectie Eyck en de ontwikkeling ervan door de jaren heen. Voor sommige bezoekers zal dit echter te veel van het goede worden. Door de wat schoolse opzet van dit overzicht weten de kunstwerken zelf niet allemaal te prikkelen.

Vergeleken met het Bonnefanten is de tentoonstelling in het Kasteel Wijlre van een geheel andere aard. Hier wordt de samenhang tussen de kunst die Marlies en Jo verzameld hebben en hun leefwereld een stuk tastbaarder. Nadat Marlies en Jo Eyck het kasteel in Wijlre kochten, hebben zij het grondig verbouwd, samen met de Limburgse interieurarchitect en meubelontwerper Herman Zeekaf. Kunstenaars als Giuseppe Penone kregen de opdracht om nieuw werk te maken voor de tuin om het kasteel. In 1998 opende het Hedge House, een tentoonstellingspaviljoen annex kippenhok ontworpen door Wiel Arets. Als onderdeel van de huidige tentoonstelling is hier ook een selectie van werken uit hun collectie te zien, met een accent op de verhouding tussen mens en natuur. Het ensemble in Wijlre vormt een serene voorloper van wat Joop van Caldenborgh later in het opzichtige Voorlinden heeft bewerkstelligd.

Ter gelegenheid van deze tentoonstelling zijn een aantal vertrekken op de begane grond van het kasteel voor bezoekers geopend. In de aankomsthal bewonder ik een werk van Bridget Riley uit 1969. Groene, roze en blauwe gouache strepen zijn in patronen naast elkaar geschilderd op papier. Ik probeer moeizaam Riley’s geschreven notities op het werk te ontwarren, maar raak afgeleid door andere bezoekers die mij in deze smalle hal passeren.

Ik loop verder naar de eetkamer, waar de bovengenoemde rouwkaarten staan. De muren van deze kamer zijn bekleed met wandkleden van de hand van Peter Struycken, die vanaf de jaren zestig algoritmes inzette om kleurpatronen voor zijn werken te genereren. Groen, paars en blauw wisselen elkaar af in bewegende patronen. Afhankelijk van de lichtinval en het seizoen lijken de vormen op de wandkleden een andere verschijning aan te nemen. Struycken heeft de wandkleden speciaal voor deze ruimte ontworpen. Marlies en Jo waren een van zijn belangrijkste mecenassen.

Het werk op papier van Riley en de wandkleden van Struycken horen in het Kasteel Wijlre niet zoals in een museum bekeken te worden. Integendeel, Marlies en Jo Eyck integreerden hun kunstwerken in hun woonruimtes tot een samenhangend geheel, samen met meubilair, servies en interieurarchitectuur. Zelfs na het overlijden van het echtpaar Eyck blijft het in het kasteel bijzonder tastbaar hoe kunst en leven voor hen verweven waren

Het Bonnefanten en de Buitenplaats Kasteel Wijlre kijken op twee uiteenlopende manieren naar de collectie Eyck terug. Beide delen van de tentoonstelling dienen echter hetzelfde doel: een eerbetoon bieden aan Marlies en Jo Eyck en de verzameling die zij decennialang hebben opgebouwd. De omvang van de tentoonstelling onderstreept dat hun verzameling wordt gezien als de belangrijkste voormalige privécollectie moderne en hedendaagse kunst in Limburg. Zowel in Maastricht als in Wijlre is een weemoedige terugblik op het verleden te voelen. Dit valt goed te begrijpen, gezien het recente overlijden van Marlies en Jo.

De keerzijde hiervan is dat de meer prangende vragen omtrent de collectie Eyck hier goeddeels uit de weg zijn gegaan. Het overzicht van deze kunstcollectie roept namelijk vragen op over wie er macht en geld had in de naoorlogse Nederlandse kunstwereld. De tentoonstellingen schetsen samen een beeld van welke overwegend witte, mannelijke en heteroseksuele kunstenaars decennialang het voorrecht genoten om in prestigieuze kunstverzamelingen zoals die van Marlies en Jo Eyck vertegenwoordigd te worden. [1] De behoudende inslag van deze tentoonstelling contrasteert met de huidige koers van de betrokken instellingen: het Bonnefanten probeert in tentoonstellingen zoals A Room of One’s Own vrouwelijke kunstenaars uit de eigen collectie uit te lichten en Buitenplaats Kasteel Wijlre richt zich steeds meer op het tonen en ondersteunen van levende kunstenaars.

Al met al schetst Met behoud van karakter een evocatief beeld van Marlies en Jo Eyck en hun verzamelverleden. Tegelijkertijd hadden wat kritische noten van de samenstellers of een paar prikkelende interventies van hedendaagse kunstenaars niet misstaan om de collectie meer naar het heden te brengen. Wie weet of dit in de toekomst nog gaat gebeuren: een publicatie over de collectie staat namelijk gepland voor het voorjaar van 2025.