metropolis m

Met de groei van de controlemaatschappij neemt ook de invloed van haar verborgen metgezel toe: de geheime dienst. Terwijl de samenleving de ogen sluit voor de voortschrijdende beknotting van onze vrijheid, bespeuren kunstenaars de gevolgen.

‘Ik ben schuldig’, staat er op een door de Bulgaarse kunstenaar Nedko Solakov geschreven kaartje dat is gestopt in twee met notities, tekeningen en foto’s gevulde lades die samen het dagboek van zijn late pubertijd vormen. Top Secret, momenteel in bezit van het Van Abbemuseum, is Solakovs meest persoonlijke kunstwerk. Toen hij het voor het eerst exposeerde in 1990 in Bulgarije veroorzaakte het direct een rel. Op de enkele kaartjes bekende Solakov als informant actief te zijn geweest voor de Bulgaarse geheime dienst, in de jaren 1976 tot 1983. Een opmerkelijke bekentenis in een tijd die daar nog niet rijp voor was – de archieven van die geheime dienst zijn tot op heden niet vrijgegeven. Hij werd onmiddellijk uit de Bulgaarse kunstenaarsbond gezet. Gestraft voor het maken van een kunstwerk, nota bene door kunstenaars en ná het vallen van de Muur. Het tekent de morele dilemma’s op dit gebied.

Hoewel er een James Bondachtige fascinatie uitgaat naar het in het geniep opererende staatsapparaat, roept het vaker weerstand op en een waslijst aan dilemma’s. Dora Garcia haakte daar enkele jaren geleden op in met een film, die momenteel te zien is in Gemak in Den Haag (nog te zien tot en met 3 januari), en een boek dat ze produceerde na een langdurig verblijf in Leipzig, waar ze de archieven van de plaatselijke afdeling van de Stasi in ongeschonden staat aantrof. In Zimmer, Gespräche, 2006 (Kamer, gesprekken), die zich afspeelt in een Oost-Duits appartement, wordt de ontmoeting van een Stasi-agent met zijn informant nagespeeld, volgens een scenario van Garcia. De film is geen aanklacht tegen het apparaat dat verantwoordelijk was voor de zo ver doorgevoerde controle. Er spreekt eerder verwondering uit, over dat vreemde, geheimzinnige systeem, dat momenteel langzaam onttakeld wordt. Uiteindelijk is de film een filosofische overdenking van de complexe machtsverhoudingen die spelen tussen de staat, zijn systeem en het individu, in dit geval ook nog eens een man en een vrouw, alsof de dilemma’s van toen nog net zo actueel zijn.

Afgelopen jaren zijn de geheime diensten in het zogenaamde ‘Vrije’ Westen steeds verder zijn opgetuigd. Acht jaar na 9/11 is de controle van het individu bijna compleet, met gevolg een toenemend aantal incidenten waarvan ook kunstenaars slachtoffer zijn. METROPOLIS M (Nr 6/2005) berichtte al eens over Alain Declercq die in conflict kwam met Franse antiterrorisme-eenheden, vanwege zijn onderzoek naar vermeende complotten rondom 9/11.

LEES VERDER IN METROPOLIS M NR 6, 2009/2010
BESTEL: [email protected]
10€ incl verzending