metropolis m

Amsterdam

de Appel art centre

29/06/2013 – 13/10/2013

Curator Gerardo Mosquera merkte op dat buitenlandse kunstenaars die tijdelijk in Amsterdam verblijven de stad vaak als kunstmatig typeren. Nu komt heel Nederland in aanmerking voor dat kenmerk, maar in het ooit zo roerige Amsterdam springen de uitwassen van het maakbaarheidsideaal, zoals overregulering, gentrificatie en algemene vertrutting, meer in het oog dan in een new town als Lelystad. Mosquera’s observatie was het uitgangspunt voor Artificial Amsterdam, een groepstentoonstelling waarin de hoofdstedelijke kunstmatigheid wordt gecontrasteerd met het ongeleide en het authentieke.

De publiekstekst zet city marketeers neer als beroepsverbloemers, maar het gezicht op Havana in de eerste zaal maakt duidelijk dat kunstenaars ook niet altijd een betrouwbaar beeld van een stad geven. De gravure is afkomstig uit een zeventiende-eeuwse encyclopedie en werd gemaakt door een Nederlandse predikant. Hij projecteerde zijn herinneringen aan Amsterdam op Havana en verrijkte het Spaanse vestingstadje met Hollandse architectuur.

Er worden ook recentere tijdsdocumenten getoond, waaronder Bert Haanstra’s En de zee was niet meer (1956) en een videoverslag van een optreden van de Franse theatergroep Royal de Luxe. In 1987 zetten zij de Dam op stelten met vuurwerk, vallende auto’s en brandende trams. De video-installatie van Linda Bannink, Portrait of a City in 8 Spaces (1998-2008) vormt een zwijgzame pendant die je doet afvragen of de stedelingen of de kunstenaars bedeesder zijn geworden.

De grote wandtekening van Jan Rothuizen in het centrale trappenhuis verwijst naar de geschiedenis van het pand, met name de jaren zestig. Toen huisvestte het Fantasio, een jeugdhonk waar kunst, softdrugs, erotiek en anti-establishmentdenken samenvloeiden. Door de vele details en de nostalgische ondertoon lijkt het alsof Rothuizen persoonlijke herinneringen ophaalt, maar alles is gebaseerd op archiefonderzoek en interviews. In geschreven toelichtingen wijst hij op kleine veranderingen die impliceren dat de vrijheidszin van toen heeft plaatsgemaakt voor beheersingsdrang. Rothuizen laat echter in het midden welke rol de Fantasiogeneratie speelde in deze verschuiving.

Feitelijker is Lara Almárcegui’s Wasteland Map Amsterdam (2000), waarin zij het stedelijke niemandsland nauwgezet in kaart brengt. Haar plattegrond telt 26 braakliggende terreinen, zonder eigenaar en bestemmingplan.bestemmingsplan. De dia’s ernaast tonen verwilderde plekken die vreemd afsteken tegen de planmatigheid eromheen.

Tegenover dit werk staat Dowsing Schools (2013) van James Beckett. Deze strakke uitstalling van merkwaardige meet- en kijkinstrumenten, graafgereedschappen en bandrecorders oogt als een landmeetkundig of andersoortig wetenschappelijk instrumentarium. Het zijn echter voorwerpen gebruikt door wichelroedelopers. Beckett ging met hen naar verschillende Amsterdamse schoolpleinen om de oorspronkelijke functies van deze locaties te achterhalen. Of Beckett zelf gelooft in wichelarij is onduidelijk; hij is in ieder geval geïnteresseerd in de frictie tussen verschillende opvattingen van kennis. Bij de bezoeker leidt de discrepantie tussen de gestroomlijnde instrumenten en hun esoterische functie vooral tot het ontnuchterende inzicht dat er zoiets is als een wetenschappelijke look en dat deze kan misleiden.

De video Staging Silence (2) (2013) van Hans Op de Beeck. laat zien dat we ons zelfs door de meest eerlijke vorm laten bedotten. Twintig minuten lang worden uiteenlopende miniatuur(stad)landschappen vervaardigd uit watten, bellenblaas en andere huis-tuin-en-keukenspullen. AllesDe constructie is volledig zichtbaar. En toch: zodra de handen uit beeld zijn zien het voor echt aan.

Artificial Amsterdam toont verschillen in de hedendaagse beleving van de stad en veranderingen die in met name de laatste 35 jaar plaatsvonden. Wat ontbreekt, is kunst die niet alleen signaleert en toont, maar ook doorgrondt. Waarschijnlijk is dit het gevolg van de keuze voor hoofdzakelijk buitenlandse kunstenaars die relatief kort in Amsterdam verbleven (onder wie veel Rijksakademiealumni). De diversiteit van de werken maakt echter veel goed, en enkele van de beste werken zijn tevens primeurs.

Daniël van der Poel is kunsthistoricus, Amsterdam

Daniël van der Poel

Recente artikelen