metropolis m

Het ondersteunen van creatie en het enthousiasme voor kunst zit in het DNA van Galeries Lafayette. Al sinds de oprichting van het eerste filiaal in Parijs in 1893 heeft het warenhuis een voorliefde voor kunst en ondersteunt het makers. Indertijd produceerden warenhuizen zelfs hun eigen mode en aanverwante artikelen. Galeries Lafayette is vandaag de dag een actieve speler op het gebied van hedendaagse kunst, met eigen expositieruimtes en een actief sponsorbeleid (zie insert).

De reden dat je in Frankrijk struikelt over de fondations d’entreprise, is het bestaan van een aantrekkelijke belastingmaatregel. Bedrijven kunnen zestig procent van de kosten voor kunst aftrekken van de belasting tot een maximum van een half procent van de jaarlijkse totaalomzet. Lafayette Anticipations kost Galeries Lafayette 20,7 miljoen euro over een periode van vijf jaar voor het programma, de productie en de exploitatie. De kosten voor het nieuwe gebouw zijn geheim. De fondation d’entreprise opereert in tandem met het aankoopfonds, Fonds de dotation Famille Moulin. Dit in 2012 opgerichte fonds kende een vliegende start door een gift van Ginette Moulin, de oma van Guillaume Houzé. De collectie bevat ruim driehonderd kunstwerken en wordt voortdurend uitgebreid door de productie van nieuwe werken.

Uit het pre-launch programme dat Lafayette Anticipations sinds de oprichting in 2013 organiseerde, blijkt dat de term kunstproductie ruim wordt opgevat. De kunstenaar bepaalt de mate van samenwerking. Lafayette Anticipations draagt specialistische kennis, middelen, zichtbaarheid, ruimte en dergelijke aan. Tegelijkertijd wordt van de kunstenaar verwacht dat hij of zij de moeite neemt fundamentele vragen over het werk te stellen en dat het werk of het object een belangrijke ontwikkeling in het werk betekent. Een volledige verdieping is ingericht als werkplaats, inclusief een hout- en metaalbewerkingsplaats en een ruimte om met chemische materialen aan de slag te gaan. Zo’n werkplaats in hartje Parijs op een steenworp afstand van Centre Pompidou, in een wijk die transformeert tot een openluchtmuseum, is bijzonder. De meeste Parijse kunstenaars moeten naar de banlieues uitwijken om specialistische diensten in te huren. De werkplaats van Lafayette Anticipations in de kelder is niet toegankelijk voor publiek, maar de volledige begane grond met bar, restaurant en winkel is vrij toegankelijk en vormt een verbinding tussen twee straten.

Het geproduceerde werk, of dat nu een kunstwerk, performance, voorwerp of kledingstuk is, blijft eigendom van de kunstenaar, tenzij het wordt verworven door het aankoopfonds. Het kunstwerk van Yngve Holen, te zien in de tentoonstelling Joining Forces with the Unknown die Lafayette Anticipations vorig jaar organiseerde in een voormalige metaalwinkel, is het resultaat van zo’n gemeenschappelijke productie. Volgens Quintin had de kunstenaar op dat moment nog niet de autoriteit, de middelen en de kennis om een Porsche Panamera haarscherp in vier kwarten te snijden. Cake markeert een sleutelmoment in Holens oeuvre en is aangekocht door het fonds. De fondation d’entreprise werkt echter ook op andere manieren samen met kunstenaars, buiten het tentoonstellingsprogramma om. Neem de veel besproken en gelauwerde film Grosse Fatigue die Camille Henrot maakte voor de Biënnale van Venetië in 2015. De vooraankoop van het werk stelde de kunstenaar in staat de film te voltooien. Lafayette Anticipations produceerde hier zelf niets en exposeerde de film evenmin in eigen huis. Daarentegen ontwierp en produceerde de fondation d’entreprise wel de balustrade die onderdeel is van Henrots solotentoonstelling in Palais de Tokyo (2017).

De fondation d’entreprise geeft de voorkeur aan kunstenaars die bereid zijn hun werk te overdenken, die een nieuwe stap willen zetten, die iets willen zeggen over de huidige tijd en kritische maatschappelijke vragen stellen. Kunstenaars wier werk naar zichzelf of naar andere kunst verwijst, l’art pour l’art, vallen buiten de boot. Die vinger-aan-de-pols-benadering is een karaktertrek van het warenhuis. Volgens Quintin gaan veel mensen een winkel binnen zonder iets te kopen om op de hoogte te raken van de huidige tijd, de mode en de trends. ‘De relatie met de tijdgeest is voor ons van belang. Telkens vragen we ons af waar we precies staan op dit moment. Kunstenaars zijn voortdurend bezig met die vraag.’ In het voortraject werd onder meer samengewerkt met Petrit Halilaj, Simon Fujiwara, Ulla von Brandenburg, Saâdane Afif, Cally Spooner, Oliver Laric, Edith Dekyndt en Valerie Snobeck. Veelal dertigers en veertigers wier werk een vrij hoog conceptueel gehalte kent en die rouleren in het kritisch-intellectuele segment van de internationale kunstwereld.

Het flexibele denken dat de organisatie kenmerkt, het curatorenteam wordt bijvoorbeeld eens in de drie jaar vervangen, komt ook tot uiting in het gebouw. Het bestaat uit drie negentiende-eeuwse panden in een U-vorm waar op de binnenplaats een glazen tentoonstellingstoren is geplaatst. De uit vijf verdiepingen bestaande oudbouw sluit aan op deze toren, die in feite een reusachtige lift is. De twee vloeren, die beide uit twee ongelijke, losse delen bestaan, kunnen op iedere gewenste hoogte gezet worden. Er zijn wel veertig configuraties mogelijk en wanneer de vloeren niet hoeven aan te sluiten op de verdiepingen van de oudbouw, nog eindeloos meer. Deze Harry Potterachtige vondst spreekt natuurlijk enorm tot de verbeelding, maar is deze ruimtelijke innovatie wel meer dan een gimmick? Wordt er een nieuwe typologie kunstinstelling mee neergezet? Raakt het werkelijk de kern van het maken van tentoonstellingen? François Quintin twijfelt daar geen moment aan: ‘Het is geen gimmick, maar een instrument dat beantwoordt aan mogelijke verzoeken en tegelijkertijd specifieke tentoonstellingsbehoeften uitlokt.’

De keuze voor het werk van de enigmatische Lutz Bacher voor de openingstentoonstelling wijkt enigszins af van de kunstenaars met wie Lafayette Anticipations zich tot nu toe omringde. Achter de naam gaat geen jonge Duitse kunstenaar schuil, maar een Amerikaanse vrouw op leeftijd, die niet erg bekend is hoewel haar werk zich bevindt in de collectie van het MoMA, ze solotentoonstellingen heeft gehad in Kunsthalle Zürich, de Secession in Wenen en vertegenwoordigd wordt door Greene Naftali Gallery. Haar werk is lastig te doorgronden of in een paar woorden te vatten en bovendien niet goed te fotograferen. Lafayette Anticipations heeft goede gronden voor de samenwerking. Diverse aan Galeries Lafayette verbonden kunstenaars, zoals Camille Blatrix, Wade Guyton en Camille Henrot, hebben grote waardering voor Bacher. Bovendien werkt ze uitsluitend met readymades, waarmee Quintin wil onderstrepen dat productie niet uitsluitend het fabriceren van voorwerpen betekent, maar ook van betekenis. ‘Iemand als Lutz Bacher is in staat om de ruimte van een totaalvisie te voorzien. Zij bedenkt de ruimte niet alleen vanuit losse kunstwerken, ze wil vooral een gebaar maken. Het wordt een spektakel zonder spektakel.’ Laat dat nou ook een treffende omschrijving zijn van de intellectuele en tevens glamoureuze Lafayette Anticipations.