DIASHOW-KLIK OP FOTO OF PIJL Ana Vaz
Wat Hereafter? – Lucas van der Velden over 25 jaar Sonic Acts
Misschien goed om direct duidelijk te maken dat de tentoonstelling van Sonic Acts behoort tot de beste edities van de laatste jaren, met veel werk dat de duur van de vertoning meer dan waard is (al moet je bij Ulrike Ottinger wel een zakje brood en een slaapzak meenemen want dat werk uitzitten neemt veel tijd).
Het is een grote tentoonstelling (drie locaties), met bij alle goede filminstallaties op de eerste locatie in Arti ook nog de gelukkig stemmende rentree op het publieke toneel van Rana Hamadeh, in een sterke installatie in de geest van het werk waarmee ze de Prix de Rome won. Het is gewijd aan de koran, de qur’ãn als verteltraditie, voordat het boek werd vastgelegd op papier. Een werk dat gaat over het potentieel van het reciteerbare, en de effecten van de mechanische reproductie die die traditie heeft verdrongen. Het vertelt, subtiel, over de onderliggende kolonisatie van niet-westerse cultuur door de techniek, en staat in die zin symbool voor een aantal werken in Arti, die ook daarover vertellen. Zoals de installaties van onder anderen Cyprien Gaillard, Sondra Perry en Louis Henderson. Filmische hoogstandjes zijn het, experimenteel, met beelden en geluiden die blijven hangen in je hoofd.
Op de andere locatie in De Brakke Grond ben ik kort daarvoor al ingepakt door een curieuze beschouwing van Ana Vaz op straling, op drie schermen (een groot, twee klein), waarin de situatie post-Fukushima wordt overdacht vanuit een meer filosofisch perspectief. Ik zie het rood voor ogen en noteer: ‘radiation is a fascinating unseizable lover’ terwijl de tekst verhandelt over een ongemakkelijke verslingerdheid van het besmette lichaam aan zijn besmetter, zolang het niet zeker is of het door blijft leven of ten dode opgeschreven is. Een zaal verderop zie ik hoe Inuits met boten op een walvis jagen, op een manier zoals ze dat al eeuwen doen. Best wel gruwelijk, met oud wapentuig dat het beest perforeert, totdat het genadeschot volgt. Dat overigens niet genoeg blijkt. Minutenlang blijft het beest sputteren, steeds roder water uitspuwend. Pas bij het zoveelste genadeschot geeft het zich gewonnen en sterft. Het blijkt een zinloze dood omdat de stomme jagers het beest niet bijtijds vastsjorren en de walvis naar de bodem zinkt.
Hereafter heet Sonic Acts van dit jaar, dat bijna stiekem jubileert. 25-jaar is het festival dat geluid en beeld en performance naadloos in elkaar over laat gaan. Na mijn snelle rondgang door de twee tentoonstellingslocaties ga ik in gesprek met directeur Lucas van der Velden over dat wat dit festival een eigen stem geeft.
Sonic Acts bestaat 25 jaar, hoe heeft het zich ontwikkeld?
Het festival is in 1994 opgericht om nieuwe vormen van elektronische interdisciplinaire kunst een podium te geven. Toen de draagbare elektronica opkwam, was er een groeiende overlap tussen, elektronische muziek en wat er in clubs en dance gebeurde. Twee partijen, het conservatorium en Paradiso, begonnen het festival om die initiatieven een podium te geven en te laten zien wat er gebeurde. Beeld was daar van het begin af heel belangrijk, geïnspireerd door ontwikkelingen in de interfaculteit Beeld en Geluid van het conservatorium en de academie in Den Haag. Sindsdien is het festival geëvolueerd. We zijn nu een organisatie die veel breder actief is, met een Academy, workshops en producties ook buiten het festival om.
Sonic Acts positioneert zich heel sterk ten opzichte van andere spelers in het veld en toont dingen die elders niet veel te zien zijn.
Dat is absoluut een van de handvatten die we proberen te gebruiken. We zijn er niet om blockbusters te organiseren. We zijn er ook niet om zetten te herhalen, of mensen die hier al de hele tijd te zien zijn. Het heeft ook te maken met de zaken die we willen agenderen, wat we vinden dat er in een stad als Amsterdam te zien en te horen moeten zijn.
Het valt mij op dat er een bepaalde thematische programmering is gekomen tijdens de laatste edities, nu ook weer met het programma Hereafter.
Er zijn paar assen waar je naar kunt kijken. Het soort activiteit dat bij ons is gevoed door elektronische muziek en technologie. Je kunt het ook hebben over de thematiek; door welk frame kijken we deze keer naar kunst en de wereld. Begonnen met kunstenaars die experimenten deden met apparaten, staat bij de makers tegenwoordig engagement voorop. Vijfentwintig jaar geleden was de hele wereld omgekeerd georganiseerd. Het is misschien wat kort door de bocht, maar midden jaren negentig hielden politici zich bezig met de maatschappij en kunstenaars met zichzelf. Nu is het omgekeerd, zijn politici met zichzelf bezig en kunstenaars met de wereld. Misschien heeft het te maken met zorgen van kunstenaars die ook maar burgers zijn.
Uit de tentoonstelling van dit jaar spreekt een zekere somberheid.
Nou somberheid, het is denk ik meer combinatie van somberheid en een gevoel van urgentie en drang dat dingen anders moeten. Wat ook wel speelt is het besef dat het idee van progressie niet langer standhoudt. Het idee dat je fouten kunt repareren maakt plaats voor het inzicht dat sommige zaken onoplosbaar zijn en dat we dus moeten zoeken naar een andere manier van leven. Het idee van ‘endurance’ is een belangrijke leidraad. De tentoonstelling Hereafter heeft te maken met stand van zaken, wat is er gebeurd, en hoe verder. Op heel veel manieren zitten we in een tijdsgewricht waarin de oude wereldorde nogal overhoop wordt gehaald.
Op heel veel manieren zitten we in een tijdsgewricht waarin de oude wereldorde nogal overhoop wordt gehaald
Kun je iets zeggen over de tentoonstelling in algemene zin. Ik zie een meer landschappelijke, urbane lijn, en een meer mensgerichte lijn, die iets persoonlijker is, meer op de identiteit gericht.
De expositie vindt op drie plekken plaats: Arti & Amicitiae, De Brakke Grond en het Stedelijk Museum in Amsterdam (de eerste twee locaties zijn al open, de laatste gaat vrijdag open). Elke plek heeft een eigen samenhang, maar geeft ook wel een beeld van het geheel. Er is inderdaad een landschappelijke thematische lijn, waar we al enkele jaren mee bezig zijn. Zie ons Dark Ecology project in Rusland, waarop we inhaakten tijdens de afgelopen twee edities. Die inzichten werken nog steeds heel sterk door in allerlei sub-thematiek, zoals de onterechte oppositie waarmee naar natuur versus cultuur gekeken wordt, terwijl het heel sterk communicerende vaten zijn. Het landschappelijke werk gaat over wat de mens heeft veroorzaakt, wat laten we achter. In Arti grijpt dit terug op ons koloniale verleden, manieren om daarover na te denken. Ik hoor tegenwoordig vaak dat makers zich zo weinig bewust zijn van geschiedenis. Mij valt echter juist op dat het heel sterk beleefd wordt, heel genuanceerd, meer dan in media wordt besproken. Hun werk is totaal niet binair en schreeuwerig.
Het landschappelijke werk gaat over wat de mens heeft veroorzaakt, wat laten we achter
Het meeste werk dat jullie laten zien is mediakunst, maar als ik je beluister is het medium geen eis.
We zullen niet snel tentoonstelling met schilderijen organiseren. Bij ons zit wel een technologische interesse, al van het begin en die speelt nog altijd wel een rol speelt. Er is een bepaald soort blik gevormd van hoe we naar de dingen kijken. Veel wat we tonen is een experiment, een poging om te ontsnappen aan bepaald medium of een soort standaard. We hebben geen headliner, geen artiest die met hoofdprijs naar huis gaat. Dat is onze verantwoordelijkheid en missie om zo iets anders te doen. Mensen komen daarvoor, ze hebben een meer open blik. Neem bijvoorbeeld de Progress Bar, die biedt vrijdagavond gewoon dertig acts van totaal onbekende makers.
Jij bent opgeleid aan de interfaculteit Beeld en Geluid. Ben je nog een maker?
Ja, in een collectief. We maken films en performances, meestal computer gerelateerd. Ik vind het wel belangrijk om als organisator ook maker te zijn, een basis te hebben in beide werelden. In Nederland worden we bestuurd door mensen die niks kunnen. Ik vind het een soort van onvoorstelbaar: een overheid zonder ingenieurs. Natuurlijk heeft vakkennis nadelen, in onze moderne wereld heet de professional de oplossing van alles te zijn, maar er valt toch iets te zeggen dat je weet waar je het over hebt. In de kunsten vind ik het ook prettig als je niet alleen met mensen werkt die alleen organiseren. Je hebt dan andere gesprekken en een ander begrip over wat je probeert te realiseren en waarom. Dat is iets wat we proberen in stand te houden. Kunst is ook gewoon iets maken omdat het leuk is, om het doen, het maken, het knutselen, het drummen en zingen, naar de sterren kijken en uitvinden hoe het apparaat werkt.
Alle foto’s Pieter Kers, courtesy Sonic Acts
Sonic Acts 2019, HEREAFTER, 22.2 t/m 24.2.2019 (expositie t/m 3.3.2019), meer info hier
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M