Umar Rashid, installatie Two Tongues, Dordrechts Museum, 2022/23, foto Bram Vreugdenhil
‘Alsof ik omkijk uit de toekomst’: in het Dordrechts Museum wil Umar Rashid het Zwarte gedachtengoed vernieuwen
De eerste Nederlandse museale solotentoonstelling van Umar Rashid is nog tot en met dit weekend te zien in het Dordrechts Museum. De kunstenaar schildert de Zwarte vrijheidsstrijd ‘vol wendingen, licht, lucht en komedie’ en glipt daarbij subtiel door de Dordtse historische schildercollectie.
Een mythisch wezen, half-krokodil, half-leeuw, zorgvuldig vastgenaaid op een Nederlandse vlag. Gekroond en goud spuwend, met een kronkelende staart, wilde manen en scherpe nagels. Boven het beest is het monogram van de Geoctroyeerde West-Indische Compagnie (WIC) te zien naast de groene bladeren van een palmboom. Eromheen staan de veelzeggende woorden ‘Zakendoen Kost Pijn’ in een zwaar gotisch lettertype. De vlag is van de Amerikaanse kunstenaar Umar Rashid (voorheen ook bekend onder het pseudoniem Frohawk Two Feathers) en werd dit jaar aangekocht door het Dordrechts Museum. De vlag wappert momenteel in het eeuwenoude en roemruchte Hof van Nederland in Dordrecht (waar Willem van Oranje in 1572 de eerste vrije statenvergadering hield), op een tentoonstelling over vrijheid, vroeger en nu.
Rashid becommentarieert in zijn werk de ‘grote daden’ in de westerse (koloniale) geschiedenis. Soms bijtend en confronterend, dan weer poëtisch en humoristisch. In een draaikolk van referenties naar hiphop, straattaal, tatoeages, Egyptisch symbolisme, Europees imperialisme en de klassieke oudheid gooit hij feit en fictie, zwart en wit, tijdlijnen en machtsverhoudingen door elkaar en bouwt hij nieuwe beeldverhalen op zo’n manier dat alles mogelijk lijkt: zelfs een verbetering van het verleden. Zelf zegt hij hierover: ‘Zwarte mensen zien zichzelf niet terug in de witte geschiedenis. Wij ontbreken in onze eigen verhalen. Hoe gestoord is dat? Daarom speel ik met de geschiedenis. Ik schilder onze vrijheidsstrijd vol wendingen, licht, lucht en komedie. Alsof ik omkijk uit de toekomst, want ik wil ons gedachtengoed vernieuwen.’
Zwarte mensen zien zichzelf niet terug in de witte geschiedenis. Wij ontbreken in onze eigen verhalen. Hoe gestoord is dat?
De vlag Zakendoen Kost Pijn hangt permanent op de tentoonstelling over vrijheid in het recent opnieuw ingerichte Hof van Nederland, gelieerd aan het Dordrechts Museum. Ongeveer tegelijkertijd met Rashids solotentoonstelling in MoMA PS1 in New York opende dit najaar bovendien zijn eerste museale solotentoonstelling in Nederland, Umar Rashid – Two Tongues, tot 5 maart 2023 te zien in het Dordrechts Museum. Ook heeft Rashid een ‘interventie’ gedaan in de vaste collectie. Naast Musicerend gezelschap (in de koepel ‘Batavia’s Lust’) (1875) van David Bles hangt een schilderij van Rashid getiteld The Jayakartan and the Batavian Reaction of 1792. A largely unsuccessful revolt against the V.O.C. but notable in the infiltration of the trading fort at Batavia, and the assassination of the chief Dutch administrator. The writing is on the wall (2022), waarop de fictieve moord op een Hollandse ambtenaar in Batavia in 1792 wordt weergegeven. Zo glipt Rashid subtiel door de Dordtse collectie, en versterken heden en verleden elkaar via zijn werk op diverse locaties binnen en het buiten het museum.
De collectie van het Dordrechts Museum omvat zes eeuwen schilderkunst. ‘Maar’, vertelt curator moderne en hedendaagse kunst Wilma Sütö, ‘ondanks die historische reikwijdte heeft het museum vanaf de oprichting in 1842 altijd een scherp oog gehad voor de eigen tijd’. Per jaar kan het museum gemiddeld tien moderne of hedendaagse kunstwerken aankopen, mede dankzij bijdragen van het Mondriaan Fonds en de (bedrijfs)vrienden van het Dordrechts Museum. Hierbij wordt de voorwaarde gehanteerd dat een kunstwerk op het medium of de traditie van de schilderkunst reflecteert, of raakt aan de grote thema’s van nu – uitgangspunten die ook kunnen samengaan. Sütö: ‘Rashid is een meester van de satire, die de geschiedenis kantelt, keert en in het voorbijgaan corrigeert.’
Dat gaat ook op voor Zakendoen Kost Pijn, een nieuwe vlag voor een oude wereldmacht, die nu zo pontificaal hangt op een beladen plek waar in 1572 de Eerste Vrije Statenvergadering plaatsvond. Als oudste stad van Holland haalde Dordrecht in de eeuwen daarop enorme opbrengsten uit het kolonialisme en de daarmee onlosmakelijk verbonden mensenhandel en slavernij. Het mythische, vervormde, maar misschien ook wel dubbelmachtige beest is een gestrekt been naar de verheven Hollandse leeuw. ‘Kost’ leest in eerste instantie vreemd, maar dekt bij nader inzien absoluut de lading. De eeuwenlange winst van de WIC ging ten koste van de vrijheid en levens van anderen. Voor deze mensen wappert Umar Rashids vlag.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de collectiebijlage Metropolis M Nr 6 2022/23 Zigzag: 2022>2023.
Umar Rashids tentoonstelling Two Tongues is nog t/m 5 maart 2023 te zien in het Dordrechts Museum
Lindy Kuit
is kunst- en architectuurhistoricus