Toch steken de werken van verschillende bladeren, ieder met een unieke kleur en nervenpatroon, daar óók tegen af. Daar zit nu net de crux van Van Zuilens werk: wetenschappelijke manieren van ordenen en kijken worden gehanteerd, om vervolgens werk te produceren van een juist heel poëtische, haast kalmerende kwaliteit. De kunstenaar werkt met én tegen de moderne neiging naar classificatie en controle.

Van Zuilen plaatste tientallen vierkant geknipte bladeren van de prunus naast elkaar. Meteen is daar de associatie met een luchtfoto van het Nederlandse akkerlandschap

Ze vertelt over de manier waarop ze de bladeren verzamelt. Dat doet ze vaak in de herfst, het beste oogstseizoen voor de kunstenaar: door alle gevallen bladeren hoeft ze het proces van fotosynthese dan zo min mogelijk te verstoren. Ze verzamelt haar materiaal in een afgebakend gebied volgens aan zichzelf opgelegde regels: ‘Ik volg bijvoorbeeld één boomsoort of ik houd de volgorde bij waarin ik bladeren verzamel tijdens een wandeling, en diezelfde volgorde houd ik dan ook aan bij het opplakken. Ik maak beeldend zo min mogelijk keuzes; zo kan ik het materiaal zelf laten spreken.’

Als kunstenaar voelt  ze zich nog meer onderdeel van het gebied waarin ze zich bevindt, het onderscheid tussen subject en object vervaagt. Met haar werk reflecteert Van Zuilen op de vermenging van deze twee posities, maar ook op de vermenging tussen verschillende soorten. ‘Ik onderzoek hoe een onderdeel van het landschap, in dit geval een blad, zich kan verhouden tot het geheel.’

Van Zuilen ziet haar werk als plaatsgebonden. De plekken waar ze werkt worden erin weerspiegeld: van haar familiehuis in Tsjechië tot haar huidige atelier in Lunteren

De volgende stap in het proces is het drogen van het gevonden materiaal en het knippen in vierkanten daarvan. De standaardafmeting waar Van Zuilen mee werkt is 2,5 bij 2,5 centimeter, maar steeds vaker volgt ze ook de grootte van het blad om de grootte van het vierkant te bepalen. Het knippen met behulp van een kartonnen mal is een meditatief proces, ze kan er volledig in opgaan. Tijdens het opplakken van de vierkanten maakt Van Zuilen weinig visuele keuzes, ieder werk gaat voor haar in de eerste plaats over het proces en daarna pas over de visuele compositie van veelal groen-bruin-oranje tinten of de vormen van nerven.

Ze ziet haar werk dan ook als plaatsgebonden. De plekken waar ze werkt worden erin weerspiegeld: van de residentie in Finland, haar familiehuis in Tsjechië tot haar huidige atelier in Lunteren. Sommige werken bevatten annotaties van de locatie en vindplek of een inventarisatie van de verschillende boomsoorten. Van Zuilen: ‘Als mens ben je in een landschap altijd onderdeel van het grotere geheel, maar door namen en locaties te noteren leg ik de verbondenheid met de specifieke plekken waar ik werk vast.’

De macht van het vierkant

Al een tijd is het vierkant een terugkerende vorm in Van Zuilens werk. In de kunsthistorische traditie zijn vele voorgangers te vinden die met deze vorm werkten, van Malevich en Mondriaan tot de Nul-beweging. Vaak gebruikten deze kunstenaars het vierkant in een proces richting abstractie, in een poging het werk van elke mogelijke referentie naar de werkelijkheid te ontdoen. ‘Hoewel ik veel kunstenaars uit bijvoorbeeld de Nul-beweging inspirerend vind, wil ik juist kijken naar de betekenis en lading van het vierkant zelf, de effecten die vierkanten in onze wereld, de werkelijkheid, met zich meebrengen. Voor mij is het vierkant een door de mens gecreëerde vorm, ergens anders in de natuur ben ik het nog niet tegengekomen’, zegt Van Zuilen. In plaats van de vorm enkel te gebruiken als onderdeel van haar werk, vraagt ze zich ook af wat het vierkant dóet: waar lopen de lijnen van het vierkant doorheen, wat valt erbinnen en wat erbuiten?

Het zijn vragen waarvan de relevantie goed zichtbaar wordt in cartografie. De lijnen van een landkaart maken een vertaling van een driedimensionale wereld naar een tweedimensionale weergave: een proces dat allerlei machtsverhoudingen vertegenwoordigt. ‘Het ordenen en toe-eigenen van land door mensen heeft vaak heel destructieve gevolgen’, zegt Van Zuilen. ‘We proberen gewassen in monoculturen zo efficiënt mogelijk aan te planten, en laten het vierkant daarbij als een soort spoor achter in het landschap.’

Hoewel Van Zuilen zelf de deep ecology-benadering van de Noorse filosoof Arne Næss prefereert, die uitgaat van de intrinsieke waarde van álle levende entiteiten, merkt ze de neiging tot toe-eigening en bezit ook zelf niet helemaal van zich af te kunnen schudden. Graag zou ze experimenteren met land- en bosbouw op een eigen stuk land, maar met die neiging naar exclusief eigendomsrecht van land vervalt ze direct in het huidige systeem, realiseert ze zich.

Zulke spanningen komen ook terug in het werk, dat de kunstenaar ziet als een spel; als het balanceren tussen afbakenen en ordenen enerzijds en loslaten en dingen op z’n beloop laten anderzijds. Enerzijds bestaat haar werk uit harde grenzen; anderzijds zijn er organische, bewegende lijnen van bijvoorbeeld nerven in bladeren, die ze met het dominante vierkant laat communiceren. ‘Beide mogen er zijn’, verklaart ze.

(Ont)leren

Naast haar bachelor op de Willem de Kooning Academie in Rotterdam, volgde Van Zuilen vakken in Forest and Nature Conservation aan Wageningen University. Ze had zichzelf als autodidact al kennis over plantensoorten en bossen bijgebracht, maar was op zoek naar verdieping binnen haar artistieke praktijk en gelijkgestemden die, zo vertelt ze, ‘net als zij met hun hoofd in de natuur zitten’. Sinds de laatste jaren woont Van Zuilen voornamelijk in natuurrijke omgevingen. Deels vanwege de coronapandemie woonde ze langere tijd in Tsjechië, in het vroegere vakantiehuis van haar opa. Ook verbleef ze in de bossen bij Joutsa, Finland tijdens een verblijf bij TUO TUO, tot ze haar huidige studio vond op de Veluwe. Ze gaat nu alleen naar steden als het nodig is of om vrienden te zien.

Door haar ervaringen met de natuur en de ecologie-opleiding is het romantische beeld van in contact staan met de natuur veranderd, maar het soms overweldigende aspect blijft. ‘Ik heb nu meer “feitelijke” kennis over de natuur en dat doet iets met je perspectief. Mijn verbeelding ten opzichte van het Nederlandse landschap is veranderd omdat ik aspecten van natuurbeheer herken of een plantensoort isoleer terwijl ik kijk.’ Daarin zit voor Van Zuilen de overeenkomst tussen wetenschappelijke en artistieke manieren van werken: ze willen beide iets vastleggen, maar tegelijkertijd ook bevragen en bekritiseren. Ze voelt echter ook een verbondenheid waar in de wetenschap vaak weinig ruimte voor is. Van Zuilen: ‘Voor mij is natuur een soort god. Het heeft een heel diepe, spirituele lading en mensen zijn daar onlosmakelijk mee verbonden.’ Klimaatontwrichting en de destructie van natuurgebieden ervaart ze als zeer pijnlijk en verdrietig. ‘Mijn ecologiestudie geeft me op een bepaalde manier rust, ik kan veel in natuur zijn en leer enorm veel. Ik voel de rijkdom die natuur ons biedt en het privilege om toegang te hebben tot natuur, maar ik loop ook rechtstreeks af op een angst: de confrontatie met verlies van biodiversiteit en wetenschappers die zich serieus zorgen maken.’

Tegelijkertijd probeert ze een bepaalde speelsheid in de natuur te zien. Door urenlang naar de kleinste details en beestjes  in het bos te kijken, bijvoorbeeld: ‘Het is een wisselwerking tussen jezelf als toeschouwer en een stukje natuur, tussen leren en ontleren. Ik ben denk ik altijd op zoek naar een zachtheid in mijn houding, om die grens tussen mezelf en de omgeving te vervagen.’

En wat als een werk in een museum- of privécollectie uiteindelijk desintegreert? Dat hoort erbij, net als de vergankelijkheid van bladeren in een bos

Momenteel is Van Zuilen bezig met het opzetten van een kunstenaarsverblijf met de naam JARO, in het familiehuis in Tsjechië. Het wordt een plek waar kunstenaars nieuw werk kunnen ontwikkelen dat in contact staat met de lokale natuur. Haar speelse houding probeert Van Zuilen ook vast te houden in de hiërarchische, vaak harde kunstwereld. Als winnaar van de Ron Mandos Young Blood Award direct na haar afstuderen timmert ze gestaag aan haar carrière. Haar werk is inmiddels opgenomen in de collecties van Museum Voorlinden en het LAM en is aangekocht door verschillende privéverzamelaars.

Ze plaatst haar werk bewust niet achter glas vanwege de structuur van het plantaardige materiaal. ‘Mijn werken zijn nooit echt af en ik vind eigenlijk dat ze alleen maar mooier worden als ze na een aantal jaar misschien een beetje veranderen in kleur. Iedere plantensoort verkleurt op zijn eigen manier, de nerven van Amerikaanse eikenbladeren worden bijvoorbeeld juist uitgesprokener na een aantal jaar.’ En wat als een werk in een museum- of privécollectie uiteindelijk desintegreert? Dat hoort erbij, net als de vergankelijkheid van bladeren in een bos.