Aan de aanvankelijke focus op overambitieuze en megalomane kunstinstallaties kwam met de aanstelling van de huidige directeur Jessica Morgan in 2015 en de aanstelling van curator Jordan Carter in 2021 een einde. Dia Art is een stuk zelfkritischer geworden, ook bij Dia Beacon. Lange tijd waren de ruimtes vooral met minimal art gevuld, maar de laatste jaren worden ze steeds vaker voorzien van werken met een politieke en soms dekoloniale laag.

De stichting kocht werken aan van verschillende Afro-Amerikaanse kunstenaars, zoals Charles Gaines, Sam Gilliam, Jack Whitten, Melvin Edwards en Senga Nengudi. Inmiddels lijkt deze erkenning van Afro-Amerikaanse kunstenaars gepaard te gaan met een erkenning van de oorspronkelijke bewoners van de grondgebieden die de Dia Art Foundation bezit. Afgelopen juni publiceerde de stichting een statement op haar website, waarin directeur Morgan zichzelf hardop afvroeg: ‘Hoe erkennen we de geschiedenis van kolonialisme en inheemse onderdrukking op al onze locaties, in het bijzonder onze Land Art kunstwerken, en hoe kunnen we werken aan dekolonisatie?’1

Het valt op hoe Noord-Amerika achterloopt op Australië, waar vrijwel iedere kunstinstelling openlijk het land van de oorspronkelijke bewoners erkent, vaak middels Welcome to Country ceremonies. Zulke ceremonies vormen voor Inheemse volken een eeuwenoud protocol. Voordat je het land van een ander betreedt, kondig je je aankomst aan; uit respect voor de mensen wier land je betreedt, en om je eigen geest te beschermen, ga je pas naar binnen als zij je welkom hebben geheten. Het is opvallend dat de Dia Art Foundation nog nooit eerder de noodzaak voelde om haar toe-eigening van andermans grondgebied onder de loep te nemen.

Een inhaalslag

Bij Dia Art is sprake van een inhaalslag, die momenteel aan kracht wint door twee bijzondere, gelijktijdige projecten. Recentelijk opende in The Art Institute in Chicago de eerste grote institutionele tentoonstelling van stanley brouwn in de VS. Dia Beacon presenteert in het kader daarvan onder andere brouwns radicale werk how empty is this space? (1970). Vrijwel tegelijkertijd kondigde Dia Art aan dat Cameron Rowland de organisatie het beheer heeft gegeven over zijn wellicht meest radicale werk: Depreciation (2018).

In een witte en overwegend mannelijke collectiepresentatie wijkt het werk van zowel brouwn als Rowland op verschillende manieren af van de bekende omgang met minimal art. De kunstenaars politiseren de kunstbeweging. Rowland doet dat expliciet, door deze te voorzien van dekoloniaal commentaar. In het geval van brouwn zijn het vooral de curatoren en kunsthistorici die zijn werk dekoloniaal hebben geduid. De interpretatie van brouwns werk beweegt mee met de tijd; waar critici nu geneigd zijn hem dekoloniaal te duiden, werd hij vroeger juist als een strikte modernist gezien.

Zijn benadering is uiterst abstract en breekt met vormen van rationalisatie die het westen oplegt aan de internationale kunstwereld. Het werk how empty is this space? dat nu in het Dia Beacon ‘te zien’ is bestaat uit iets dat voor het blote oog geheel onzichtbaar is: kosmische straling. De tentoonstellingszaal is geheel verlaten, op een enkele muurtekst na. Zo weet brouwn de nadruk te leggen op een zogenoemde ‘onzichtbare aanwezigheid’.

Hij maakte how empty is this space? voor het eerst ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Städtisches Museum in Mönchengladbach in 1970. Met het werk pleitte brouwn voor nieuwe vormen van focus en reflectie. In plaats van de tentoonstellingsruimte te gebruiken voor de installatie van een tastbaar, door de mens gemaakt kunstwerk, presenteerde brouwn haar als een plek voor meditatieve betrokkenheid. Hij suggereerde dat haar enige echte doel is om de aandacht te richten op het ultieme kunstwerk van kosmische straling: iets dat in feite overal ervaren kan worden. De tekst leest als volgt:

how empty is this space? 

all the planets, thus including planet earth, constantly find themselves in a “shower” of cosmic rays

in this space, as in every building on earth, it is also “raining cosmic rays”

walking consciously through the invisible cosmic rays in this space confirms, intensifies the presence of this space

stanley brouwn 1970/2009

Depreciation van Cameron Rowland

De grootschalige, autonome kunstinstallaties waar Dia Art Beacon haar bekendheid aan heeft te danken waren wars van reflectie op hun productiewijze of de plek die zij innamen. Cameron Rowland is dat niet: de kunstenaar neemt een expliciet economisch perspectief in met zijn werk, dat hij verbindt met het Amerikaanse slavernijverleden.

Depreciation bestaat uit een stuk opgekocht grond dat niet door de bezoeker dient te worden bezocht of betreden. Het belangrijkste onderdeel van het werk is een enkele hectare land op Edisto Island in South Carolina, VS, en de bijbehorende juridische status ervan. Het perceel, dat deel uitmaakte van de voormalige Maxcy Place-plantage, was een van de stukken land die twee jaar na de formele afschaffing van slavernij aan voormalig tot slaaf gemaakte mensen werden gegeven. Deze handeling viel onder Generaal William Tecumseh Shermans Special Field Orders in 1865, die elke ontvanger veertig hectare en een muilezel toestond (de bekende ‘Forty acres and a mule’).

De tegemoetkoming was een van de vele die een jaar later, na de moord op Abraham Lincoln in 1866, door president Andrew Johnson teruggedraaid zou worden. Johnson bood voormalig tot slaaf gemaakte landeigenaren twee opties: óf zij zouden het land gaan delen met de witte herbezitters óf zij zouden het land uitgezet worden, waarop arrestatie naar alle waarschijnlijkheid zou volgen. Deze herroeping trof alleen al op Edisto Island tienduizend bevrijde mensen.

Rowland reageerde op deze geschiedenis door in 2018 een non-profit bedrijf op te richten en daarmee een perceel te kopen. Het adres van dat perceel, 8060 Maxie Road Inc, vormde tevens de naam van het bedrijf. Na de aankoop werd het aangekochte land onder een beperkende overeenkomst geplaatst, die alle toekomstige ontwikkeling en gebruik ervan verbood, om zo de waarde terug te brengen naar nul dollar. De beperking blijft van kracht, ongeacht of het perceel op andere handen overgaat. Zo breekt Rowland de eindeloze, vernietigende cyclus van eigendom.

Depreciation is inmiddels in beheer van de Dia Art Foundation en daarmee officieel de negende site-specific locatie van de stichting

Depreciation is inmiddels in beheer van de Dia Art Foundation en daarmee officieel de negende site-specific locatie van de stichting. Dia’s beheer van het werk neemt de vorm aan van een langdurige bruikleen. ‘We zijn verheugd om deze lange termijn-overeenkomst met Cameron Rowland aan te gaan om de integriteit van het werk te behouden en een belangrijke dialoog over de conceptuele grondbeginselen ervan te bevorderen’, zegt Dia-directeur Jessica Morgan in een verklaring2.

Curator Jordan Carter en associate-curator Matilde Guidelli-Guidi voegen toe: ‘Als een site die vragen stelt bij begrippen als eigendom, landbezetting en de kunstpelgrimage, vormt Depreciation zowel een aanvulling op, als een productieve uitdaging voor, Dia’s bestaande sites. In deze context verschuift het [werk] op kritische wijze de voorwaarden voor engagement van Land Art en stelt het nieuwe urgenties, belangen en mogelijkheden voor binnen de instelling en het veld.’

Het land zal niet toegankelijk zijn voor het publiek; in de officiële berichtgeving van Dia wordt een bezoek eraan ontmoedigd. De bijbehorende documenten – een landmeting en officiële papieren die de aankoop van het perceel en de wettelijke status ervan bevestigen – zullen binnenkort te zien zijn in de Dia Chelsea vestiging in New York. Dia Beacon zal in het voorjaar van 2024 een tentoonstelling van Rowland organiseren, wederom samengesteld door Carter.

Land bezitten voor land art: een vreemd concept

Rowlands werk bevraagt het idee dat land in bezit genomen kan worden; een idee dat ook veel Inheemse volkeren een al te vreemd concept vinden: de mens kan het land niet bezitten, stellen zij, maar er enkel mee samenleven. De regeneratieve relaties die Indigenous peoples met hun land aangaan zijn gebaseerd op vormen van kennis die van generatie op generatie worden overgedragen en vaak onderwezen worden aan de hand van kosmologieën, ceremonies en Inheemse talen.

Volken als de Wappingers erkennen dat deze voortdurende verbindingen met het land verantwoordelijkheden ten opzichte van de natuurlijke wereld met zich meebrengen, en offeren en bidden daarom voor de genezing van het land. De Wappingers of Wappani bewoonden ooit een gebied ten oosten van de rivier de Hudson, dat strekte van het toenmalige ‘Nieuw-Amsterdam’ (nu bekend als New York en Manhattan heet) tot aan de staat Connecticut. De Britten namen hun land in en in 1683 kochten Francis Rombout (een Vlaamse handelaar die onder de Engelsen burgemeester van New York was) en Gulian Verplanck (een Amerikaanse advocaat, politicus en schrijver) het land, dat later de stad Beacon zou omvatten, weer van hen over.

Ruim honderd jaar later, in 1800, bestond het land van de inheemse volkeren enkel nog uit afgebakende reservaten. In verdragen werd vastgelegd dat deze Inheemse gronden door de federale overheid werden beheerd, wat betekent dat de overheid de eigendomstitels bezat en het laatste woord had over de gronden. Bijna een eeuw later veranderde de regering haar reservatenbeleid met de Dawes Act. Deze wet had als doel de Inheemse volken te dwingen om deel te nemen aan de ‘gewone’ cultuur. Het gaf de regering het recht om verdragsgronden van de Amerikaanse Indigenous op te delen in kleine percelen die werden toegekend aan individuele stamleden in plaats van aan de gehele stam. Alleen Natives die zich inschreven bij het Bureau of Indian Affairs konden hun stuk toegekende grond ontvangen. De overgebleven verdragsgronden werden als overtollig beschouwd en verkocht aan kolonisten, waardoor meer dan negentig miljoen hectare inheems land werd ontnomen van de oorspronkelijke bewoners.

De kolonisatie van Noord-Amerika herstructureerde de economie volgens de Europese standaard. De kolonisatie van Noord-Amerika herstructureerde de economie volgens de Europese standaard. Wat ooit een gevarieerd landbouwgebied was werd vervangen door een grootschalig monocultuursysteem van suiker-, katoen- en tabaksplantages dat schadelijk was voor de lokale biodiversiteit en waarvan de opbrengsten bedoeld waren voor de Europese markt. De Amerikaanse plantages hadden het voorzien op de uitbuiting van tot slaaf gemaakte mensen uit West- en Centraal Afrika, waardoor dit gebied van Afrika een soort dependance van Amerika werd, met als voornaamste functie het leveren van slavenarbeid van het continent. Ook werd hier epistemicide doorgevoerd; iedere vorm van bestaande culturele kennis zou moeten worden vernietigd, zo ook in het Zuid-Amerikaanse Suriname. In eerste instantie probeerden de kolonisten de inheemse bevolking van Suriname in te zetten als slaven. Dit mislukte door grote sterfte en verzet. Daarna besloot men tot slaafgemaakten uit West- en Centraal Afrika en andere kolonies te halen..

In 1935, een kleine zestig jaar na de afschaffing van de slavernij, werd in Suriname – destijds nog onderdeel van het Nederlandse rijk – stanley brouwn geboren. brouwn vertrok in 1957 naar Nederland om daar, na een introductie aan de Zero-beweging in de jaren zestig, uit te groeien tot het schoolvoorbeeld van het conceptualisme.

Vanaf 1972 gaf brouwn geen interviews meer en weigerde hij mee te werken aan iedere interpretatie over of documentatie van zijn werk of van hemzelf. Alle context en betekenis liggen besloten in het werk zelf, vond hij, en elke flard aan biografische of anekdotische informatie zou afbreuk doen aan de zeggingskracht daarvan. Hij tornde aan de door het westen opgelegde regels. Slim als hij was – en wellicht ertoe genoodzaakt – ontketende hij een stille revolutie door deze wetten van binnenuit aan te passen en ze naar de standaarden van zijn eigen wezen toe te snijden. Vanuit hier maakte hij een serie werken waarbij hij meeteenheden onderzocht aan de hand van de verhoudingen van zijn eigen lichaam. Hij ontwikkelde de stanley brouwn-foot van 26 centimeter, gebaseerd op de lengte van zijn eigen voet.

Ook Rowland breekt met bestaande verhoudingen. Hij onttrekt zich aan het koloniale rechtssysteem van eigendom en maakt een stuk grond met een gitzwarte geschiedenis van exploitatie via een beperkende overeenkomst waardeloos. De verantwoordelijkheid van deze site legde hij vervolgens neer bij de Dia Art Foundation; een noodzakelijke maar ook een slimme daad, die wellicht meer aandacht voor deze geschiedenis genereert dan een herschreven geschiedenisboek.