metropolis m

 ‘Als geworteld in culturele manifestaties die met spirituele toewijding te maken hebben. Ik probeer te kijken welke rol een werk kan spelen als tool voor hoop. Dat betekent dat ik verder kijk dan de puur esthetische kracht van een kunstwerk, boek of muziekstuk. Ik verwijs graag naar een quote uit Dan Grahams film Rock my Religion: “Music expresses a more communal transcendental emotion which art now denies”. Ik ben geinteresseerd in kunst die aan vormen van samenhorigheid of gemeenschapsvorming appelleert.’

‘Ik heb een academische achtergrond en solliciteerde destijds met een project dat onder meer de middeleeuwse architectuur en de katholieke geschiedenis van Maastricht wilde onderzoeken. Ik mocht komen en werd twaalf maanden lang door een volledige staff ondersteund in al mijn beslissingen. Eens per week deelde ik mijn bevindingen met mederesidenten. Dat was een bijzondere oefening in samenleven. Ook toen zat ik al met mijn neus in het archief van de academie. Een flinke hap van mijn onderzoek draaide al om de geschiedenis van het instituut zelf; dat voorbereidende werk vormt vandaag een substantieel deel van de tentoonstelling. Ik kwam bij dit project terecht op uitnodiging van Hicham Khalidi, de directeur van de Jan van Eyck.’

‘We leven in een steeds meer individualistische en technorationele maatschappij. Het residentieprogramma van de Jan van Eyck vormt daar een tegengif voor. Al decennialang is het een omgeving waar mogelijkheden worden gecreëerd en innoverende experimenten worden aangemoedigd. De notie van “communal” slaat op die traditie van samenwerken en –denken. Het woord “enthousiasme” uit de titel verwijst etymologisch naar een persoon die met een haast religieuze hysterie vervuld wordt. Er zit dus een goddelijk, devoot aspect aan. Zonder die notie kunnen we het immers niet over de oorsprong en de geschiedenis van deze organisatie hebben. De titel verwijst verder ook naar de ietwat utopische visie die aan de Jan van Eyck ten grondslag ligt: tijdens haar begindagen wilde de academie kunstenaars opleiden om verwoeste kerken opnieuw op te richten of te decoreren.’

‘Het eerste werk is een document uit 1948 dat de visie en het functioneren van het destijds verse instituut stipuleert. Er is heel wat administratief materiaal te zien, van de jaren 1950 tot vandaag, naast natuurlijk heel veel werk van alumni. Vier kunstenaars – Orla Barry, Marine Kaiser, Niek Hendrix en de groep Parasite 2.0 – concipieerden nieuwe werken voor de tentoonstelling. Van de werken die de ex-residenten Ryan Gander, Megan Francis Sullivan en Silvia Baltus jaren geleden in de Academie tijdens hun residenties maakten, bleven nog enkel sporen over. Voor de tentoonstelling worden die werken opnieuw gecreëerd en in een nieuwe vorm gepresenteerd, bijvoorbeeld vergroot of gedigitaliseerd. Het tentoonstellingsparcours kent een drietal ankerpunten. Ten eerste ligt er een klemtoon op toegepaste kunstproductie, zoals glas-in-lood of werken in steen: richtingen die door ex-directeur Albert Troost sterk werden ondersteund vanaf 1964 tot in de vroege jaren 1970. Ten tweede belichten we de happenings en collectieve ontmoetingen die in de seventies bij de academie ontstonden en de gemeenschapsvorming die daarmee gepaard ging. Mensen van over de hele wereld begonnen toen naar het kleine Maastricht te trekken en vormden daar een ondergrondse gemeenschap. Exemplarisch voor die tijd is ook het magazine Fandangos dat in de schoot van de academie werd uitgegeven. In dat blad moest het individuele auteurschap wijken voor een gemeenschappelijk gedragen stem. Een derde aandachtspunt is de opkomst van audiovisuele kunst in 1980. Met haar state of the art video- en audiowerkplaats bekleedde de academie destijds een sterke internationale rol, die later enkel groter zou worden.’

‘Het archief is eigenlijk niet zo groot en bestaat voor het overgrote deel uit gedrukt materiaal. In eerste instantie, eind 2021, nam ik de lijst door van alle personen die door de jaren heen bij het instituut betrokken waren. Die lijst is op zich onvolledig – hetgeen overigens ook wat zegt over de evolutie van het instituut. De academie was indertijd losjes bezig, minder georganiseerd. Ik zocht in de tentoonstelling naar een juiste man-vrouw balans. Ik zocht ook naar een evenwicht tussen het soort van werken. Erna trachtte ik met zo veel mogelijk ex-betrokkenen te praten, hetgeen een domino-effect op gang bracht. Mijn methode was zeker niet forensisch, maar serendipiteit en de windrichting bepaalden het pad.’

‘Sommige artiesten zijn pre-internet, anderen zijn overleden, of stopten met hun carrière als kunstenaar. Ik probeerde iedereen te traceren, al zijn er ook werken geselecteerd louter op basis van hun visuele of inhoudelijke zeggingskracht. Toen ik zelf nog een deelnemer aan de academie was, kreeg ik al een U-Matictape van de kunstenaar Silvia Baltus toegestopt. Zij maakte schilderijen in de lijn van de op-art en ze gold voor vele andere residenten als een referentie. De tape was echter een mysterie. Er zat een post-it op waarop een bijzonder verleidelijke omschrijving stond: “chrystal coming out of head, pyramid and clock”. Na digitalisatie bleek die omschrijving ook treffend: de experimentele video bevindt zich op rand van het psychedelische. Sommige dingen kwamen dus eerder vanuit persoonlijke dan institutionele overwegingen in de tentoonstelling terecht.’

‘Hoewel de academie op nationaal en internationaal vlak bekendheid geniet, blijft ze lokaal weinig bekend. Ik hoop dat we een openheid kunnen creëren. Ook mensen die hier in de jaren 1960, ’70 en ’80 resideerden wil ik terug naar het gebouw lokken. Dit project wil terugblikken op de academie en een dikke lijn trekken onder het belang van het instituut, hopend op een duurzame toekomst voor JvE.’

‘We leven in een steeds sterker wordende neoliberale maatschappij. Jan van Eyck is een van de weinige overblijvende instituten waar een interdisciplinaire, laboratoriumachtige filosofie heerst. Ik heb het gevoel dat cultuurproducti steeds vaker volgens dezelfde conservatieve formules verloopt. Dat leidt esthetisch gezien tot saaie producties. Op een dieper level ondermijnt die eenvormigheid het maatschappelijke potentieel van cultuur zelf. Ik hoop dat Jan van Eyck blijft leven en nog meer gemeenschappen zal vormen.’