metropolis m

Het iconische fragment wordt in Herzogs retrospectief bij Eye vergezeld met meer beroemd beeldmateriaal: van het stoomschip dat in Fitzcarraldo over een berg wordt gehesen, bijvoorbeeld. Of van de hartverscheurende Dracula, vertolkt door Klaus Kinski, die zich buigt over de keel van Isabelle Adjani. Minder bekend maar even mysterieus is een fragment uit de documentaire Glocken aus der Tiefe — Glaube und Aberglaube in Rußland (1993): pelgrims, gespeeld door een paar dronken dorpelingen, kruipen op hun buik over een bevroren meer in Siberië. Ook het vermelden waard: het hypnotiserende aanzicht van windmolens in Herzogs debuutspeelfilm uit 1968, Lebenszeichen.

Over zijn verhuizing naar de Verenigde Staten, en in het bijzonder Los Angeles, vertelt Herzog: ‘Hier hebben mensen grootse dromen…Hier wordt écht gecreëerd.’

The Ecstatic Truth werpt licht op het gehele oeuvre van de legendarische Duitse filmmaker, die net als Wim Wenders, Rainer Werner Fassbinder en een handjevol andere Duitse regisseurs na de Tweede Wereldoorlog de weg baande naar een nieuwe filmtraditie. Over zijn verhuizing naar de Verenigde Staten, en in het bijzonder Los Angeles, vertelt Herzog: ‘Hier hebben mensen grootse dromen’. Dat niet alleen…: ‘Hier wordt écht gecreëerd.’

Een dromer die niet alleen droomt, maar ook doet: het is tevens een treffende omschrijving van Herzog zelf. De beelden en situaties die hij de kijker voorschotelt werden door de jaren heen vaak als nieuw en buitengewoon beschouwd. Zelf ziet hij dat anders. Wat hij laat zien zijn hele simpele ervaringen, legde hij eens uit, die in ieder van ons een slapend bestaan leiden. ‘Daarom herkennen mensen er iets in — ze zien hun eigen ervaringen terug, en worden diep vanbinnen wakker geschud.’

Herzogs hoofdpersonen zijn even buitengewoon als zijn beelden. Vaak zijn het tragische helden, die onder grote druk staan. Neem Katia en Maurice Krafft, de Franse geliefden en vulkanologen die het onderwerp zijn van Herzogs documentaire The Fire Within (2022). Zij reisden de wereld rond om uitbarstingen van vulkanen te bezoeken: eerst als wetenschappers die onderzoek deden, maar geleidelijk aan steeds meer als filmmakers. De Kraffts zeiden dat ze niet konden leven zonder vulkanen. Zo hoopten ze bij hun bezoek aan de uitbarstende Mount Unzen vulkaan in Japan in 1991 zelfs op een grotere pyroclastische stroom; toen die uiteindelijk ook kwam betekende dat hun dood.

Ook Timothy Treadwell is een klassieke Herzogheld. Zijn leven eindigde, net als dat van de Kraffts, door datgene waarvan hij het meeste hield: in zijn geval grizzlyberen. Na dertien zomers lang te hebben doorgebracht met grizzlyberen in Alaska werd hij uiteindelijk door een van de beren opgegeten. 

En dan is er natuurlijk Fitzcarraldo. Hij moet en zal een operahuis in Iquitos, een dorpje midden in het Amazoneregenwoud, bouwen. Daar zou hij dan lievelingszanger Caruso uitnodigen om te komen zingen. Met behulp van honderden Campa-Asháninka hijst Fitzcarraldo een stoomschip over een berg heen, tevergeefs. Over de film die Herzog van deze inspanningen maakte zei hij:  ‘I will make this film or I will die in the attempt.’

De filmmaker en zijn helden gaan tot het uiterste voor datgene waarin ze geloven en waar ze van houden: de extatische waarheid. The Ecstatic Truth gaat in op de creatieve vrijheid die Herzog zich permitteert om deze extatische waarheid te ontsluieren, maar bevraagt zijn praktijk ook op een meer ethisch niveau. Koste wat kost zou Herzog zijn films maken. Daarbij bracht hij niet alleen zichzelf, maar ook zijn hele cast en crew in gevaar.

Zo zou hij voor Fitzcarraldo de Campa-Asháninka hebben geëxploiteerd en hun manier van leven hebben aangetast. In zijn provocerende film Auch Zwerge haben klein angefangen zou hij kleine mensen belachelijk hebben gemaakt. De tentoonstelling bij Eye biedt ruimte aan zulke kritiek: mensen met allerlei verschillende disciplines en achtergronden delen hun commentaar. Herzog zelf reageert dat hij de mensen die hij filmt juist diep respecteert. Daarom wil hij ze in hun kracht tonen; zodat eenieder zich zou kunnen herkennen in de personages. En toch is er het pijnlijke feit dat hij beloofd had de Campa-Asháninka aan landrechten te helpen, maar deze belofte niet na kon komen.

Welke machtsposities spelen er bij het werven van inheemse bevolkingsgroepen als figuranten? En bestaat er een grens aan de hoeveelheid creatieve vrijheid die de filmmaker zichzelf hierbij mag permitteren?

The Ecstatic Truth stimuleert tot nadenken over ongemakkelijke vragen: welke machtsposities spelen er bij het werven van inheemse bevolkingsgroepen als figuranten? En bestaat er een grens aan de hoeveelheid creatieve vrijheid die de filmmaker zichzelf hierbij mag permitteren?

Eén ding is zeker: de wereld zou een grauwe plek zijn zonder mensen als Herzog.The Ecstatic Truth is een ode aan de pelgrimstocht van hem en zijn helden, van hun zoektocht naar zingeving en overgave. In de tentoonstelling volgen we een pinguïn die afdwaalt van zijn kudde en kilometers alleen aflegt, geliefden die het gevaar van uitbarstende vulkanen op blijven zoeken, en Herzog zelf, die eens zei: ‘I can imagine that one day, I might just disappear into life. I would just like to disappear into life, just start walking, down this path until there is no more path.’