metropolis m

Tijdens hun bezoek aan het Westfries Museum stuitten ze op een negentiende-eeuws modelschip gemaakt van kruidnagel. Asriningtyas: ‘We vroegen ons meteen af of we er toegang toe konden krijgen, en of we met het museum konden samenwerken. Het museum staat erg open voor samenwerking, en de medewerkers zijn vastbesloten om het museum te dekoloniseren. We waren oprecht verrast hierdoor.’ Het modelschip, uitgeleend door het Westfries Museum, staat nu centraal in de witte kapel. Normaal gesproken worden dergelijke artefacten vaak alleen achter glas tentoongesteld, maar hier kun je de kruidnagel zelfs ruiken als je eromheen loopt.

Het is de eerste keer dat een dergelijke dekoloniale benadering van de stad en haar geschiedenis zo expliciet wordt gepresenteerd, ook binnen de tentoonstellingsgeschiedenis van Hotel Maria Kapel

Yuwono ontwikkelde tijdens de residentie twee nieuwe werken: een videowerk en een reeks foto’s op textiel. Deze werken werpen een blik op de periode na de onafhankelijkheid van Indonesië en onderzoeken specifiek de Van Mook Lijn of Status Quo Lijn. Deze lijn is een demarcatielijn die het Indonesische grondgebied verdeelde en de Nederlandse vestigingsrechten legitimeerde kort na de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië in 1945. De Van Mook Lijn was gebaseerd op de Renville-overeenkomst uit 1948. Voor het videowerk, Yang Kelak akan Retak (Which Will Eventually Crack) volgde Yuwono de historische grenzen van de Van Mook Lijn en de monumenten langs de grens, zoals Monument Renville in Banjarnegara, Midden-Java, Tugu Renville in Kebumen, Midden-Java, en de Status Quo Lijn in Malang, Oost-Java.

Interessant is hoe deze kleinschalige, ondergewaardeerde locaties eigenlijk vaak niet eens als monumenten worden beschouwd. Daarom besloot Yuwono details van een monument vast te leggen als eerbetoon aan Iksan Sulianto, de maker van het monument in Batu, Oost-Java, vlak voor de Status Quo Lijn. De foto’s, Ingatan yang Perlahan Tertutup Lumut: Sebuah Tribut untuk Iksan Sulianto (Faded by the Moss: A Tribute to Iksan Sulianto), tonen het reliëf van het monument en dienen als eerbetoon aan Sulianto, die ook vocht tijdens de militaire agressie in 1948. Na verloop van tijd raakte het monument over het hoofd gezien langs de drukke weg, en inmiddels is het ook volgegroeid met mos, waardoor het monument langzaam vervaagt en verandert, wat symboliseert hoe de herinnering aan deze plek in de loop der tijd kunnen vervagen en veranderen.

Yuwono benadrukt de actualiteit van zijn project, dat samenvalt met de erkenning van de Nederlandse regering van de Indonesische onafhankelijkheid in 1945. Met de tentoonstelling Your Gold is not Our Glory willen Yuwono en Asriningtyas laten zien dat monumenten niet alleen fysieke artefacten zijn maar zich ook manifesteren in immateriële elementen, waaronder taal en lichamelijke, collectieve herinneringen aan de onderdrukking en pijn van het koloniale tijdperk. Door de erkenning ervan is er nu eindelijk tijd om te helen, maar ook om aandacht te geven aan de onderbelichte lagen, zoals de mondelinge geschiedenissen en meerdere narratieven.

Los van de ‘grote’ symbolen zoals de monumenten waaronder het standbeeld van J.P. Coen en het VOC-logo in het midden van de drukste winkelstraat, zijn er ook in kleinere, minder opvallende details, zoals merknamen op voedselverpakkingen en de handel van thee. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is het ‘VOC-koekje’ dat tot een tijdje terug nog werd verkocht bij een bakker in Hoorn. Het koekje werd daar verkocht met het label: ‘De bakker van VOC: de smaak van de Gouden Eeuw.’ Inmiddels wordt het koekje niet meer verkocht met dat label, nadat ze er meerdere vragen over kregen vanuit de community van Hotel Maria Kapel.

Als aanvulling op de werken van Yuwono nodigde Asriningtyas twee Indonesische kunstenaars, Ipeh Nur en Jompet Kuswidananto, en Mella Jaarsma, een Nederlandse kunstenaar die al ruim veertig jaar in Indonesië woont en werkt. Zij brengen alle drie andere perspectieven op de tentoonstelling Your Gold is not Our Glory. Ipeh Nur brengt in het textielwerk The Day of Execution (2017), de genocide in Banda in 1621, op bevel van VOC-gouverneur-generaal J.P. Coen, indringend in beeld. De handgetekende batik is een herinterpretatie van het schilderij The Massacre by the Dutch on Banda in 1621, te zien in het lokale museum in Banda.

Nur presenteert de batikschildering tussen twee palen, vergelijkbaar met een wayang beber-voorstelling, ‘beber’ verwijst naar ‘beschrijven’ of ‘onthullen’, waarop een verhaal wordt uitgebeeld. Deze keuze voor batik weerspiegelt tevens de historische handelsrelatie tussen Banda en Java, waar voor het Nederlandse monopolie nootmuskaat werd geruild tegen Javaanse batikstof. In zijn videowerk, War of Java, Do You Remember? #2, legt Jompet Kuswidananto een Jathilan-danser vast te midden van de suikerfabriek op Java, waarbij hij fungeert als een medium voor de geesten uit het verleden. De suikerfabriek symboliseert zowel de nederlaag van Java tijdens de Javaanse oorlog als de uitbuiting van arbeiders in die fabriek.

In haar textielwerken, Lords of the Tea I and II (2013) Mella Jaarsma verwijst naar de koloniale geschiedenis van de theehandel. De titel verwijst naar Hella Haasse’s roman Heren van de Thee uit 1992, die het verhaal vertelt van de theeplantages in Nederlands-Indië. Jaarsma maakte geborduurde emblemen gebaseerd op verpakkingen van Javaanse thee met ontwerpen die teruggaan tot de koloniale periode, met Nederlandse, Javaanse en Chinese elementen. Er zijn ook veel woorden te herkennen, zoals ‘kwaliteit super,’ ‘sadel’ (zadel) en ‘tang’. In Jaarsma’s sculpturen worden de theezakjes op zichzelf een monument, hoewel de thee en de handel eromheen nog steeds overblijfselen zijn uit de koloniale periode. Zelfs tot de dag vandaag, wordt de hoogwaardige kwaliteit thee die in Indonesië wordt geproduceerd, onmiddellijk geëxporteerd. In plaats daarvan wordt thee van slechte kwaliteit verkocht in Indonesische supermarkten, verpakt in papieren verpakkingen met verschillende ontwerpen zoals te zien is in de sculpturen.

Wanneer ik Asriningtyas en Yuwono vraag of ze vinden dat het standbeeld van J.P. Coen verwijderd moet worden, antwoorden ze beiden vrij snel van niet. Ze benadrukken het belang van een nieuwe dekoloniale interpretatie van het beeld door de bestaande tekst bij het beeld te veranderen, aangezien deze nu te neutraal is en niet voldoende verantwoordelijkheid neemt voor de gruwelijke daden van J.P. Coen. Our Gold is not our Glory markeert het begin van deze herinterpretatie en bewustwording, maar nu moet het nog toegepast worden in de stad en door haar inwoners zelf.

*Op vrijdag was er een walking tour door Hoorn door een van de deelnemende kunstenaars Mella Jaarsma, samen met storyteller en theatermaker Julian Wijnstein. De wandeling vond plaats langs de historische locaties in de stad waarbij ze diverse perspectieven, bevindingen en gedeelde geschiedenissen deelden.