metropolis m

‘Enkel dat wat leven voedt, zal blijven leven.’ – Forrest Landry

Soms vraag ik me af welke woorden we  zouden moeten kiezen om de stemming van deze tijd te beschrijven. Het collectieve bewustzijn toont zich mentaal gevoelloos, terwijl morele en fundamentele geloofssystemen worden vervormd en geïndividualiseerd. Wat is de kern van deze tamelijk troosteloze omstandigheden die ons niet in staat stellen om ons te verbinden met de lichtheid van het bestaan? Zouden we überhaupt in staat zijn er de juiste woorden voor te vinden? Want ook de woorden laten ons in de steek, ze verliezen aan kracht. Het gewicht en de veelzijdigheid van definities hebben het gemeenschappelijk begrip van taal veranderd in een ingewikkelde onderhandeling over representatie.

Een groeiend onvermogen om met elkaar te verbinden en te converseren versterkt de ontkoppeling en drijft ons uiteindelijk verder weg van elkaar. Woordkastelen en oneindig ingewikkelde concepten leiden ons af van het gebrek aan inhoud achter de taal die we spreken. We zijn bang om opheldering te vragen, ons niet-weten bloot te leggen, beoordelingsfouten te maken, ons kwetsbaar op te stellen. Het probleem is niet alleen dat we bang zijn om te vragen maar ook om antwoord te krijgen. Defensiviteit stuit elke mogelijkheid tot verbinding af. Juist op de momenten dat complexiteit onze natuurlijke habitat is, wordt het vervangen van symbolen door substantie van het grootste belang. Er moet een manier zijn om de verbinding met diepgang en complexiteit aan te gaan, in stand te houden, de openheid te bewaren en onbevreesd te blijven.

Angst verovert ons leven. Het is niet eens onze eigen angst die de overhand neemt. Het is een angst die is gefabriceerd en gekapitaliseerd, die ons gegijzeld houdt in onze hunkeringen, wensen en verlangens. Het is een angst die is opgewekt door de macht van heersende systemen die in stand gehouden wordt door technologieën die onderbouwd zijn door empirisch wetenschappelijk onderzoek en ingebed in de kapitalistische modaliteit. De virtuele aandachtseconomie is gebaseerd op het verminderen van het aantal reële opties en creëert in plaats daarvan een myriade van illusoire diversiteit en mogelijkheden die in essentie allemaal hetzelfde zijn. Deze virtuele suggestie wordt de enige realiteit die er is. Wij gaan erin mee, volgen de kunstmatig gecreëerde urgentie en verwarren die met de eigen urgentie. Met eenzaamheid, melancholie, lusteloosheid en anhedonie tot gevolg.

Het lijkt alsof we vergeten zijn dat het verlies van een spirituele ecologie en symbolische geletterdheid het schild dat ons beschermt tegen zelfbedrog, zelfvernietiging, nihilisme en wanhoop aantast. Dagelijkse beslommeringen stonden altijd al in de weg van de persoonlijke zoektocht naar betekenis – maar er waren altijd nog de instellingen van wijsheid, die middels verschillende spirituele praktijken hielpen bij het vinden van betekenis en de levendigheid van het bestaan voedden. Sjamanen, profeten, priesters en orakels vervulden een belangrijke functie in de samenleving door de angsten te reguleren die voortkomen uit het onvermogen om de wereld te begrijpen. Zij traden op als bemiddelaars en hielden zich hun leven lang bezig met het doorgronden van de complexiteit van de wereld en het vertalen hiervan naar een grotere groep mensen. Vandaag de dag worden hun diensten verwaarloosd, afgewezen of zelfs uitgelachen. En toch blijft de noodzaak van hun functie dringend aanwezig. Mijns inziens is het kunstenaarschap een van de laatst overgebleven beroepen dat nog algemeen wordt aanvaard als een middel tot zelftransformatie en het scheppen van nieuwe betekenis. De wereld is in beweging en wij moeten de transformaties inhalen. Dus wat is er nodig om in contact te blijven met de ontwikkelingen die ons volledig lijken te overspoelen? De praktijk die ik shapeshifting* heb genoemd zou een uitkomst kunnen bieden.

Kunst als transformatieve praktijk

Kunst biedt een ruimte waar shapeshifting de interne structuur beheerst. Gelijk met de evolutie van de mensheid heeft de kunst een parallelle geschiedenis gecreëerd in de taal van symbolen, metaforen en analogieën, waarin ontwikkelingen zichtbaar kunnen worden gemaakt en de wereld kan worden weerspiegeld en geïnterpreteerd. Kunst gaat over de verandering van perspectief en het onthullen van de mogelijkheden die de wereld te bieden heeft. De indirectheid van haar expressie is een zeldzame kwaliteit, die soms beangstigend en riskant kan zijn. Men mag echter niet vergeten dat kunst een veilige ruimte is. Juist het geconstrueerde ervan en haar intrinsiek gewortelde bemiddeling vormen de essentie van deze veiligheid. Kunst biedt een uitnodiging om deel te nemen aan de creatieve handeling zonder bang te hoeven zijn het verkeerd te doen. Kunst is een oefenruimte, een vrijplaats om van gedaante te veranderen, om individueel en collectief te transformeren, om zich meta te bewegen, om je te verbinden met het leven en je over te geven aan het onbekende en het onvoorspelbare.

Ik omarm mijn talent voor shapeshifting al vele jaren en wortel mezelf steeds dieper in de overtuiging dat dit voor mij de beste manier is om te zijn. Ik voel dat dit de kwaliteit is die nodig is in de huidige tijd waarin we leven. Als een echte toegewijde aan het leven en aanbidder van verandering – een ware shapeshifter – heb ik mijn begrip van de onderliggende principes ontwikkeld die mij in staat stellen met integriteit en gratie te transformeren.

Een gedaanteverwisselaar zijn is niet makkelijk, het ontdekken van nieuwe terreinen gaat altijd gepaard met schokken, risico’s, willekeur en onzekerheid. Om zulke belemmeringen om te buigen tot vruchtbare verstoringen, biedt antifragiliteit de sleutel tot een positieve ervaring. Elke beweging is een uitbarsting van energie. Ze kent geen betekenis en is vrij van oordeel. Zodra ze vrijkomt en naar ons toe beweegt, krijgt de energie betekenis en verandert ze in een krachtig wapen dat ons genadeloos treft. Als we een horloge opwinden, gebruiken we energie die wordt omgezet in de beweging van de wijzers. Met een vergelijkbare inspanning kunnen we ook een gloeilamp losschroeven of een stuk papier oprollen. Wat hier gebeurt, is dat dezelfde energie in verschillende dingen wordt omgezet. Dit idee opent een breder inzicht in de mogelijkheden die verstoringen en belemmeringen ons kunnen bieden. Het is een spel van nieuwe dingen creëren uit verontrustende ervaringen. Zodra energie met een positieve of negatieve lading ons op een zinvolle manier bereikt, vertalen we die naar informatie. Deze transmutatie stelt ons in staat onze relatie met de ontwrichtende gebeurtenis te veranderen en er een rationeler begrip van te ontwikkelen.

Maar wat drijft deze beweging en wakkert het verlangen naar verandering aan? Shapeshifting vereist ook het vermogen je over te geven aan obsessiviteit. Obsessiviteit heeft een slechte reputatie en wordt vaak gezien als een toestand waarin men zijn agency en zelfbeheersing verliest. Zo kan het inderdaad gezien worden, tenzij we de grenzen van het zelf verleggen voorbij de zelfcontrole. Maar om dat te doen moet men eerst in staat zijn de eigen grenzen te verkennen. Obsessiviteit is daar een manifestatie van: een versterkte, geïntensiveerde versie van in een flow zitten, gevoed door een interne drive, een roeping, een onverklaarbare kracht die alles in beweging zet. Er is geen extern doel of streven. Niemand kan de motivatie volledig begrijpen maar dat verandert niets voor de geobsedeerde. De focus van obsessie is scherp en puntig, het is snel, roekeloos en extatisch. Concentratie van de beschikbare mogelijkheden verhoogt de devotie van energie, die zich manifesteert in een scheppende kracht die in staat is alles in beweging te brengen. Obsessiviteit is gevaarlijk en mag alleen beoefend worden binnen de juiste verhoudingen, waarbij van belang is dat de obsessiviteit bezeten wordt en niet andersom.

Er is nog een onderdeel van shapeshifting dat aandacht behoeft. De meest fundamentele vraag is misschien wel waar je naartoe wilt shiften, welke vormen zijn het waard om te worden? Voor mij heeft deze vraag te maken met wat ik belangrijk vind, met devotie. Devotie wordt gedefinieerd als een sterk gevoel van liefde, loyaliteit of zorg, dat we voor iemand of iets voelen. Het meest interessante aspect van devotie is het onderliggende principe dat geworteld is in het onbekende, direct ontoegankelijk is, onuitlegbaar en onverklaarbaar. Er heerst veel onzekerheid rondom devotie en de gang van zaken hoeft niet noodzakelijk zinvol te zijn of enige logica te volgen. Devotie gaat verder dan geloof, het valt buiten elk bekend kader. Deze kaders hebben we zelf opgebouwd en dienen om procedures te definiëren waar we ons aan vast kunnen klampen. Maar dit zijn slechts steigerconstructies die we hebben opgebouwd rondom de essentie van devotie, die meestal ondoorgrondelijk is. Hoewel de kern van devotie nevelig blijft, bestaat er een kristalheldere zekerheid over de oprechtheid van de daad van devotie. Deze is onbetwistbaar.

Devotie is een vaardigheid die niet genoeg wordt beoefend. Er heerst veel angst om je over te geven, om verloren te gaan in iets dat groter is dan jijzelf. Ik ben toegewijd aan het leven, shapeshiften is een manifestatie van mijn verlangen om contact te maken, te praten en te dansen met de bezielde wereld. De resultaten van deze interacties zijn mijn werken, momentopnames van herinneringen toen ik het leven ten volle leefde, zonder voorbehoud, onbevreesd, liefdevol, aanwezig en betrokken.

Ola Lanko

is beeldend kunstenaar en docent fotografie aan de KABK, Den Haag en aan de Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam