Beken en bergen, veren en mist – Een interview met Tja Ling Hu
In het met potlood getekende universum van Tja Ling Hu is alles voortdurend in staat van beweging. Dingen vervagen, verdwijnen in de verte, of worden juist uitgelicht. De verstrengelde vlakken en folkloristische motieven zinspelen zowel op de innerlijke menselijke psyche als op verre oorden.
Toen ik je werk bij TENT in Rotterdam zag, was mystiek het eerste woord dat in me opkwam. Wat betekent mystiek voor jou?
‘Er is de mystiek van het leven, de mystiek van het mens-zijn. Ik weet niet altijd hoe ik mijn tekeningen moet uitleggen, omdat ik ze zelf soms ook niet helemaal begrijp, althans niet in het begin. Ik ben gefascineerd door intelligentie die verder gaat dan cognitief denken. Ik geloof dat er ook andere manieren zijn om te communiceren. Dat is een van de mysteries die ik in mijn tekeningen probeer te verkennen. Als er een beeld in mijn hoofd opkomt, voel ik de behoefte om het te tekenen. Soms teken ik het meteen maar soms gaat er wel nog wel een half jaar overheen. Als een zin uit een boek of een podcast me bijblijft, maak ik soms tekeningen van die ene zin. Maar soms gebeurt ook het tegengestelde, dan lijkt een zin of woord dat ik ergens zie of hoor, juist op onverwachte manier mijn tekeningen te verklaren. Dat ervaar ik niet als denken maar eerder als intuïtie.’
Als ik naar je tekeningen kijk, krijg ik het gevoel dat ik in een verwarrende wereld vol verstrengelingen wordt getrokken. Hoe zou je de wereld die je creëert zelf omschrijven?
‘Ik haal mijn inspiratie uit medicinale en psychedelische planten, maar ook uit spiritualiteit, al ben ik niet zo van de new-age associaties die eraan kleven en hoe spiritualiteit vaak uit zijn verband wordt gerukt of te gelde wordt gemaakt. Mensen hebben de neiging te willen begrijpen waar een tekening concreet over gaat, maar voor mij is het kijken naar tekeningen een meditatief en persoonlijk proces. Ik wil de persoon die naar mijn tekeningen kijkt in contact brengen met hun eigen onderbewustzijn. Ik doe niet enkel beroep op hun intellect, maar vooral op hun zintuigen en geest. Het is mooi als iemand iets nieuws uit mijn tekeningen kan halen dat ik er zelf niet in had gezien.’
Besteed je veel tijd aan het plannen van je tekeningen vanuit een bepaald idee? Of laat je je leiden door je gevoel?
‘Ik plan niet altijd alle details voordat ik begin met tekenen. Ze gebeuren intuïtief. Soms komt er een beeld in me op dat ik dan op papier zet, waarvan de betekenis me pas duidelijk wordt nadat ik het getekend heb. Het leukste is het als ik verrast word door mijn eigen werk. Maar sommige projecten vergen meer planning. Voor de publicatie Before I Was Born, bijvoorbeeld, heb ik van tevoren een script geschreven en de bijbehorende beelden uitgestippeld. Ook heb ik een compositieschets gemaakt en aan de hand daarvan bepaald welke visuele elementen ik wilde gebruiken. Dit is min of meer het proces dat ik volg als ik verhalen wil verbeelden. Toch is mijn intuïtieve gevoel altijd leidend bij het tekenen zelf. Zo ontwikkel ik de uiteindelijke tekening altijd op het papier en wordt het nooit in één keer getekend. Het is een proces van schetsen en bewerken met potlood en gum.’
Je publicatie Before I Was Born leest als een sage. Het is geen historisch verhaal, maar eerder een verbeelding van familieherinneringen, ook van ver voordat je geboren werd. Je herhaalt deze herinneringen steeds in nieuwe verschijningsvormen. Hoe ben je begonnen met het maken van deze tekeningen?
‘Het begon allemaal met een gesprek dat ik had met mijn oudtante. Haar vader, mijn overgrootvader, verliet zijn Chinese familie en kwam naar Europa waar hij trouwde met een Nederlandse vrouw. Mijn oudtante is de dochter uit dit huwelijk. Haar vader heeft haar nooit over zijn Chinese familie verteld. Dus toen zijn Chinese zoon, mijn grootvader, op 27-jarige leeftijd naar Nederland kwam, verscheen hij plotseling in het leven van mijn oudtante. Het leek me interessant om te onderzoeken wat er echt gebeurd is in mijn familie, dingen waar we normaal gesproken nooit over praten. Voor dit project interviewde ik mijn ouders en mijn grootvader. Het was moeilijk om diepgaande gesprekken te voeren vanwege de taalbarrière. Hun Nederlands is vrij eenvoudig en ik spreek nauwelijks Chinees.’
In Before I Was Born staan ook veel afbeeldingen van water en bergen. Waar komen deze motieven vandaan?
‘Voor mij is water als het geheugen, in de zin dat beide fluide zijn. De tekeningen verbeelden verhalen die verspreid zijn over vier generaties. Ze hebben geen vaste vorm en vloeien in elkaar over. Wat de bergen betreft, weet ik niet waarom ik me er zo toe aangetrokken voel. Misschien omdat bergen voor mij een verbeelding zijn van verre oorden, en veel van deze verhalen zich ook ver weg afspelen in China. Ik ben bergen gaan gebruiken om onderscheid te maken tussen waar de verhalen zich afspelen, dichtbij of ver weg, in Nederland of in China.’
Op een bepaalde manier heb je door dit project je familie beter leren kennen. Hoe vergelijk je de verhalen van je familie met die van jezelf?
‘Toen ik nog jong was, werkten mijn ouders heel veel in het familierestaurant waardoor ze niet altijd aanwezig konden zijn. We hadden een kindermeisje in dienst en in materieel opzicht hadden we alles, maar ik miste de emotionele band met mijn ouders. Daardoor raakte ik ver verwijderd van mijn eigen familie en van het Chinees-zijn. Ik werd super Nederlands. Dit project bracht me weer in contact met mijn familie, mijn ouders en mijn Chinese achtergrond.’
In de serie The Four Noble Ones herinterpreteer je de vier seizoenen. De subtiel getekende landschappen in deze serie hebben iets weg van traditionele Chinese landschapsschilderijen. Ze lezen als een soort mythologische verhalen. Spelen mythen, uit China of elders, een rol in je werk?
‘Deze tekeningen maakte ik terwijl ik bezig was met Before I Was Born. Het bood een manier voor mij om me verder te verdiepen in mijn Chinese achtergrond. In The Four Noble Ones speelden Chinese landschapsschilderijen dus wel een belangrijke rol, maar in het algemeen doe ik geen onderzoek naar bestaande mythen. Ik probeer eerder mijn eigen mythes te maken. Ik heb de neiging om in een fantasiewereld te stappen als mijn potlood het papier raakt. Mijn tekeningen zijn realistisch en precies, maar de sfeer die ik wil creëren is altijd dromerig en surrealistisch.’
Het lijkt erop dat je vroegere werken meer structureel zijn, met architectonische elementen en herhalingen van dezelfde gezichten en anatomieën. Je recente werken zijn meer organisch. Hoe ervaar je deze verschuiving zelf?
‘Mijn vroegere werk was kritischer ten opzichte van de Aziatische cultuur. Een van mijn vroege tekeningen is van negen mannen die uit elkaars schedels eten. Het beeld was al eerder bij me opgekomen maar pas toen ik de tekening af had, werd de betekenis ervan me duidelijk. Het deed me denken aan het gewicht dat op iemands schouders wordt gelegd als hij in een Chinese familie zit. Van mijn vijftiende tot twee jaar geleden werkte ik met mijn ouders in het familierestaurant. Waar ik ook woonde ー in Utrecht, Rotterdam of Gent ー ik ging altijd terug naar Eindhoven om in het restaurant van mijn ouders te werken. Mijn Nederlandse vrienden begrepen niet waarom ik dat deed, terwijl ik ook mijn eigen leven had. Maar ik voel die verantwoordelijkheid en dat gewicht van de familie ー en de liefde en de verbondenheid die erbij horen. Dat voel ik allemaal tegelijkertijd. In de loop der jaren is mijn werk geleidelijk verschoven van kritisch naar opnieuw verbinding maken met liefde. Deze verzachting van gevoelens kun je ook in de tekeningen terugzien.’
Je hebt deelgenomen aan de Non Native Native Fair, die in 2021 in Rotterdam werd gehouden. Voel je je ook een non-native native?
‘Het hangt ervan af waar ik ben en met wie. Soms vind ik het moeilijk om mezelf te positioneren. Laatst was ik met een groep Chinese kunstenaars bij een diner dat werd georganiseerd door een galerie. Iedereen bestelde in het Chinees, behalve ik, want ik spreek geen Chinees. Op dat moment voelde ik me opeens erg Nederlands. Vroeger vond ik het moeilijk om mijn familiegeschiedenis te accepteren. Nu zie ik het als een verrijking, vooral voor mijn kunstenaarschap. Het heeft me gemaakt tot wie ik ben.’
Vertaald uit het Engels door de redactie
Tja Ling Hu (1987) werkte onland aan een serie illustraties voor het experimentele project Ongekend Zeedijk, waarin de ongekende verhalen van de Zeedijk in de geschiedenis van Amsterdam in beeld worden gebracht. In 2017 ontving Hu de Fiep Westendorp Stimuleringsprijs, waarmee zij de publicatie Before I Was Born produceerde. Haar werk is tentoongesteld in het Amsterdam Museum, Tent Rotterdam,Vriend van Bavink Gallery, Moving Gallery, This Art Fair en Art on Paper.
Jue Yang
is a writer and filmmaker
