metropolis m

Je zou kunnen zeggen dat Aernout Mik (Groningen, 1962) steeds een nieuwe variant van hetzelfde werk maakt. Als uitgangspunt neemt hij een bestaande situatie, een ruimte of omgeving waar mensen door omstandigheden gedwongen zijn te verblijven. Vervolgens recreëert hij die situatie, soms met behulp van found footage, maar vaker door de situaties na te laten spelen, waarna hij er een draai aan geeft. In Training Ground (2006) zie je bijvoorbeeld hoe immigranten aanvankelijk worden bewaakt door politieagenten, maar later met hulp van passerende vrachtwagenchauffeurs de macht overnemen. In Communitas (2010) is het een groep van Poolse burgers en Vietnamese immigranten die uit protest het Paleis van Cultuur in Warschau bezet. Nadat er eerst een overwinningsgevoel overheerst (mensen zingen en dansen), wordt de stemming ineens grimmig: tegenstanders worden voor tribunalen gesleept of lijken te zijn gedood.

Hoewel de bijeenkomsten bij Mik vaak zijn afgeleid van specifieke voorvallen – Training Ground is bijvoorbeeld te herleiden tot een confrontatie tussen asielzoekers en politiemensen in Sangatte, vlakbij de Kanaaltunnel – zijn de gebeurtenissen ook universeel. In feite zinspeelt Mik met deze confronterende situaties op bepaalde archetypen. Hij verbeeldde tot nu toe onder meer ‘de oorlog’ (Scapegoats en Raw Footage uit 2006), ‘het politieke protest’ (Shifting Sitting, 2010-2011) en ‘de opstand van vluchtelingen’ (Training Ground). Om het publiek zich te kunnen laten inleven gebruikt hij daarbij symbolen die we allemaal kennen, zoals in het geval van Communitas spandoeken en megafoons. Tegelijk veralgemeniseert hij ‘de verhalen’ door de karakters geen duidelijke identiteit te geven en door het geluid weg te laten.

Hoewel de kunstenaar steeds een heftig thema – vluchtelingenproblematiek, een financiële crisis, politieke onrust – als uitgangspunt neemt en vaak lijkt te sympathiseren met één of meerdere groepen, veroordeelt hij nooit. Hij weet namelijk dat mensen door situaties in een bepaalde richting worden gestuurd. De politieagenten die de immigranten moeten bewaken belanden in een latere fase in een even hopeloze situatie als hun gevangenen. De beurshandelaren zitten na de crash verslagen tussen hun computers en telefoons. Systemen – kapitalistisch, politiek of anders – kennen alleen verliezers, zo lijkt Mik te willen zeggen.

In zijn nieuwste video-installatie, Cardboard Walls (2013), te zien in BAK, gaat het over de nasleep van de ramp in Fukushima (Japan) in 2011. Slachtoffers werden in een sporthal opgevangen nadat ze halsoverkop hun huis uit moesten vluchten. Je ziet op de twee schermen die naast elkaar zijn geplaatst hoe mensen er het beste van proberen te maken. Close-ups worden afgewisseld met shots die van een afstand zijn genomen. De mensen hebben hun spulletjes zo goed mogelijk geordend en ondergaan alles gelaten. Er ontstaat pas rumoer als personeel van Tokyo Electric Power Company (TEPCO), het bedrijf achter de centrale, langskomt om excuses aan te bieden.

Mik weet van dit nieuwe werk een fysieke ervaring te maken. Al eerder gebruikte hij elementen uit zijn video’s in de presentatieruimte. Zo legde hij op de Biënnale van Venetië matrassen op de grond bij een video, die werden gebruikt in het asielzoekerscentrum in diezelfde video. In BAK gaat hij nog een stapje verder. De kartonnen muurtjes die in Cardboard Walls te zien zijn, zijn ook dwingend aanwezig in de expositieruimte zelf. Als publiek moet je je tussen de schotten doorwurmen, op zoek naar een stoel. Er is nauwelijks bewegingsvrijheid. Daardoor voel je goed hoe benauwend de situatie in de echte sporthal geweest moet zijn. Terwijl je als toeschouwer in BAK fysiek bijna lijkt vast te lopen in het kartonnen doolhof, zijn de hoofdpersonen in Miks video uiteindelijk wel in staat om een uitgang te vinden. Ze slopen samen de hokjes en gooien alle kartonnen platen op een grote bult. De vrijheid is hervonden. De boodschap lijkt ietwat moralistisch – door samen te werken kun je alles overwinnen – maar de beelden zijn prachtig. Destructie kan soms ook mooi zijn.