metropolis m

Ai Weiwei exposeert bij De Pont in Tilburg. Maar als blogger is hij inmiddels bekender dan als kunstenaar, en gevaarlijker. Jouke Kleerebezem las de blogs, die vorig jaar gebundeld zijn, en geeft zijn commentaar.

One painful truth of today is that, as we import new technologies or lifestyles from other nations, we are helpless to import the corresponding mental awareness or the strength of justice. We are unable to import souls. – Ai Weiwei 1

De inzichtelijkheid van een systeem neemt evenredig af met de toename van de regels en wetten die er gelden. Alleen wie van jongs af aan heeft mogen gehoorzamen aan een autoritair systeem leerde het mogelijk tot in zijn fijnste machinaties kennen. De cultuur van een systeem is de bijzondere samenhang tussen de regels die er gelden en het gedrag dat er uit resulteert. Zelfs binnen de eigen samenleving kunnen cultuurverschillen ons ontgaan. Van de diepere betekenis van rituelen van in ons land praktiserende geloofsgemeenschappen, politieke kaders, kunstverenigingen of beurshandelaren snapt de gemiddelde Nederlander geen biet.

Gelukkig nodigen streng georganiseerde systemen uit tot ongehoorzaamheid. Een eerste strategie voor interne kritiek is om eraan te ontsnappen en elders een gewillig oor te zoeken. In de vorm van kleinschalig en soms ondergronds verzet kan men buiten bereik van een onderdrukkend gezag bondgenoten werven om zo de verlangde hervormingen naar een nieuw plan te tillen. Een systeem kan echter niet, zo houdt bovenstaand citaat van Ai Weiwei ons voor, domweg naar het model van een andere systeem worden omgezet. Het functioneren van een systeem berust niet op afgedwongen gehoorzaamheid, maar op een diep ingesleten patroon van fijn vertakte gezagsverhoudingen en gedragspatronen. Ook een systeem heeft een ziel.

If to express oneself one needs a reason, let me say that to express oneself is the reason. – Ai Weiwei 2

De Chinese natie verschijnt aan de westerse wereld in twee belangrijke systemen. Het eerste is dat van een totalitair regime: een inventarisatie van de verschrikkingen ervan is in de media even snel gemaakt als dat deze Chinese toestanden in het Westen resoluut worden veroordeeld. De tweede verschijning is die van een van ’s werelds snelst groeiende economieën. Vanzelfsprekend wordt die economische expansie op waarde geschat en eraan tegemoetgekomen. Het besmettelijke verband tussen het gezagsysteem en het economische systeem nodigt buitenstaanders uit tot een op zijn zachtst gezegd ambivalente benadering. China geeft en neemt.

Het vlot inburgerende informatiesysteem internet kent twintig jaar na de introductie op de westerse consumentenmarkt twee belangrijke gebruiksvormen. De voornaamste is de dagelijkse rondgang langs een aantal vertrouwde webadressen: Facebook, Twitter, een handvol weblogs, nieuws en weer, e-mail. De tweede gebruiksvorm is de zoekende ondervraging met behulp van met name Google. We dragen daarbij met zijn allen dagelijks bij aan de explosieve groei van ‘inhoud’. Naar verluidt biedt het internet onbegrensde ruimte aan informatie en omzeilt het censuur. Maar onze privacy betaalt een prijs voor functionaliteit op maat. We staan er op zijn zachtst gezegd ambivalent tegenover. Het informatiesysteem geeft en neemt.

De hervormingsgezinde Ai Weiwei maakt gewiekst gebruik van drie systemen: het Chinese regime, het internet en de westerse kunstmarkt. Dat laatste systeem behoeft hier geen nadere toelichting. Voor sommige critici heeft het met de twee andere zeker eigenschappen gemeen. Wie alle drie van binnenuit kan doorgronden, moet nog geboren worden. Maar die mogelijk verlossende gebeurtenis dient zich voorlopig niet aan. We vallen terug op geïnformeerde handelsreizigers, die echter nooit de ‘Chinese toestanden’ in elk van de drie systemen met dezelfde scherpte aan de kaak zullen stellen.

Trickster reveals the plenitude of this world; if he then disappears, we see the same revelation repeated in the multiple ways human beings understand the plenitude of things once conventional wisdom has been lifted. – Lewis Hyde 3

Ai Weiwei – Chinees, netizen, kunstenaar – geeft en neemt als een klassieke trickster. In het goede gezelschap van Coyote, Krishna, Duchamp en Warhol rammelt hij aan conventionele systemen in de hoop ze zowel van binnenuit te ontregelen, als door over en weer gedragsregels tegen elkaar uit te spelen. Hongerig om zichzelf uit te kunnen spreken (‘to express oneself is the reason’) doolt hij rond tussen de systemen, met één diepe wijsheid in pacht: dat de ‘soul’ geen handelswaar is. De exotische regels, het gedrag, de objecten en informatie die hij uit het ene systeem in het andere introduceert zijn gedoemd te verbazen, te vermaken, te irriteren, maar uiteindelijk onbegrepen te blijven.

Na een selectieve lezing van de onlangs bij MIT Press verschenen publicatie van zijn weblog in de jaren 2006–2009 vraag ik me af in welk van de systemen waarin Ai zich manifesteert conventionele kennis het meest op losse schroeven wordt gezet. Zijn verschijning heeft geen effect op het informatiesysteem internet, een inmiddels vertrouwd effect op de hedendaagse beeldende kunst en het meest verstorende effect in China. Niet omdat dit laatste systeem het minst tolerant en daarmee het kwetsbaarst zou zijn, maar precies omdat Ai Weiwei’s ziel er geboren, getogen en aan banden gelegd is.

Jouke Kleerebezem is beeldend kunstenaar, Amsterdam

– Ai Weiwei

De Pont, Tilburg

t/m 24 juni

-Ai Weiwei’s Blog, Writings, Interviews, and Digital rants, 2006–2009 (vert. Lee Ambrozy), MIT Press, 2011. ISBN 978-0-262-01521-9

Noten

1 Ai Weiwei, ‘The Longest Road’, in: Ai Weiwei’s Blog; Writings, Interviews, and Digital Rants, 2006-2009, MIT Press, 2011, p. 26

2 Ai Weiwei’s eerste weblog notitie (http://chinadigitaltimes.net/space/Ai_Weiwei) 3 Lewis Hyde, Trickster Makes This World; Mischief, Myth, and Art, Farrar, Straus and Giroux, New York 1998, p. 290