metropolis m

Isaac, gespeeld door Woody Allen in Manhattan (1979), wandelt gehaast over straat. William Thacker, gespeeld door Hugh Grant in Notting Hill (1999), botst tegen Anna Scott, Julia Roberts, op. Damiel, Bruno Ganz in Wings of Desire (1987), doet met oplichtende ogen een stap naar voren. Arwen, Liv Tyler in The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring (2001), doet omringd door een halo van licht een stap naar voren. Jill McBain en Harmonica, Claudia Cardinale en Charles Bronson in Once Upon a Time in the West (1968), kijken elkaar aan. Princess Ann, Audrey Hepburn, Roman Holiday (1953), werpt Joe Bradley, Gregory Peck, nog een laatste blik toe voordat ze van hem wegrent. Guido Anselmi, Marcello Mastroianni, 8½ (1963), duwt zijn zonnebril veelbetekenend omlaag.

Dit zijn slechts enkele shots uit de eerste vijf minuten van Final Cut: Ladies & Gentlemen (2012) van de Hongaarse regisseur György Pálfi. Wat in beschrijving verwarrend klinkt is in beeld vrij simpel. De film vertelt een tijdloos boy-meets-girl-verhaal waarbij de hoofdrollen om de paar seconden vertolkt worden door een andere boy en girl. Final Cut bestaat namelijk uit fragmenten afkomstig uit honderden andere films. Het ultieme koppel dat Pálfi uit de vele acteurs en actrices samenstelt vloeit, tegen alle verwachtingen in, haast ongezien over van Jack en Rose uit Titanic (1997) naar James Stewart en Kim Novak in Vertigo (1958). Final Cut gaat dan ook niet alleen over de taal van de romance, het is een liefdesverklaring aan de manier waarop films de kijker aanspreken, een minnelied voor montage.

De film van Pálfi schiet mij te binnen terwijl kunstenaar Anita Di Bianco mij vertelt over haar project Corrections and Clarifications (2001-), een serie publicaties waarvan de nieuwste, in een Engels- en Nederlandstalige editie wordt gepresenteerd op het Utrechtse IMPAKT festival aankomende november. In haar publicaties verzamelt Di Bianco rectificaties, geplaatst door verschillende kranten en nieuwsomroepen. De rectificaties hebben veelal betrekking op politieke- of culturele berichtgeving maar ook sport of alledaagse nieuwsitems worden zo nu en dan in de publicaties opgenomen. De roddelpers laat Di Bianco buiten beschouwing omdat deze zelden op zijn eigen woorden terugkomt. De rectificaties worden onder elkaar gepresenteerd in omgekeerd chronologische volgorde. Bij de fragmenten wordt niet vermeld uit welke bron zij afkomstig zijn om zo een oordeel over de geloofwaardigheid van de krant of omroep uit de weg te gaan. Achterin iedere publicatie staat wel een overzicht van alle gebruikte bronnen.

Corrections and Clarifications

Di Bianco begon aan dit project in het tweede jaar van haar residentie aan de Rijksakademie in Amsterdam. De aanslag op de Twin Towers had net plaatsgevonden en de kunstenaar bevond zich in een lastige positie. Iedere dag volgde zij het nieuws over een stad die zij kende, een stad waar zij lange tijd had gewoond. Om niet compleet overrompeld te raken door de sombere berichten begon Di Bianco in The Guardian de Corrections and Clarifications te lezen en vond tot haar verbazing dat deze normaal zo onopvallende notities haar soelaas boden. ‘Op een kleine manier verwijzen de berichten naar iets van grote omvang’, vertelt Di Bianco.

De eerste editie van Corrections and Clarifications was een miniatuurkrant van twaalf bladzijden die zich richtte op de periode van september tot en met december 2001. Tijdens de open ateliers dat jaar presenteerde Di Bianco de krant als zijproject: ‘Ik dacht: dit is gewoon een van die dingen die je moet doen als kunstenaar die niet noodzakelijkerwijs van belang is voor iemand anders, een privé obsessie, maar het project is een eigen leven gaan lijden.’ Het jaar daarop werd Di Bianco uitgenodigd om een nieuwe editie te maken voor de tentoonstelling Public Affairs bij Kunsthaus Zürich. In de jaren die volgde werd het project steeds weer nieuw leven ingeblazen door geïnteresseerde personen of kunstinstellingen. Iedere editie werd gedrukt in het land van aanvraag in het daar geldende krantenformaat.

De eerste paar publicaties waren Engelstalig tot Di Bianco in 2008 werd uitgenodigd voor een tentoonstelling in Banja Luka. De editie van Corrections and Clarifications die zij hiervoor maakte was in het Servo-Kroatisch en Bosnisch. Voor het eerst moest Di Bianco de selectie van haar rectificaties gedeeltelijk uit handen geven: ‘De correcties worden niet vertaald, zelfs niet in de edities die in twee talen uitkomen. Nieuws moet gelezen worden in de taal waarvoor het relevant is.’ In 2014 maakte Di Bianco nog een editie in een taal die zij niet kende: het Turks. Tegen de tijd dat de publicatie naar de drukker ging begon de kunstenaar steeds meer in paniek te raken omdat ze de mogelijke gevolgen van de door haar samengebrachte fragmenten niet kon overzien. Desondanks zette zij het project door. Het belang van het verschijnen van de publicatie had haar eigen begrip ervan ontstegen.

Niet neutraal

Voorafgaand aan haar residentie aan de Rijksakademie werkte Di Bianco als Freelance Broadcast Designer bij CBS News in New York, een functie waarbij ze grafieken ontwierp voor het landelijke nieuws. Dit verklaart de affiniteit van de kunstenaar met nieuwsproductieprocessen en haar vermogen om daarop te reflecteren: ‘Taal is belangrijk, precisie in taal is belangrijk.’ zegt Di Bianco. ‘Wanneer iets verkeerd vermeld is moet dit worden aangegeven’, vervolgt zij. ‘De mogelijkheid dat we het een volgende keer wel goed doen blijft altijd bestaan, ook als dezelfde fout zich steeds weer blijft voordoen.’

In de film Final Cut van Pálfi gaat het niet zozeer om een liefdesverhaal maar om de taal, de montage, waarmee liefdesverhalen verteld worden. Met welke trucjes wordt de suspension of disbelief in stand gehouden? Wat wordt er geïmpliceerd wanneer het wegrennen van Audrey Hepburn wordt opgevolgd door een veelbetekenend blik van Marcello Mastroianni? En waarom zijn wij bereid om hierin mee te gaan? Bij het werk van Di Bianco gaat het evenmin over een enkel verhaal maar over de taal van nieuws. Corrections and Clarifications toont met een grote hoeveelheid rectificaties aan dat sommige veronderstellingen en vergissingen hardnekkig zijn. Deze boodschap wordt kracht bijgezet doordat de fragmenten zijn verzameld over een periode van twintig jaar en afkomstig zijn uit verschillende publicaties en zelfs uiteenlopende culturele contexten en taalgebieden. Net als bij filmmontage, die het meest succesvol is wanneer ze onopgemerkt blijft, streven nieuwskanalen naar zo neutraal mogelijk taalgebruik. Montage is echter altijd sturend. Taal is nooit neutraal.

Ter ere van het twintigjarig jubileum van Corrections and Clarifications bracht Di Bianco een boek uit met als titel The Error is Regretted. Bij het doorbladeren van het overzichtswerk sprongen enkele rectificaties gelijk in het oog:

3 juni 2021: ‘An article on Wednesday about a cargo ship burning off the coast of Sri Lanka referred incorrectly to Dr. Asha de Vos, a marine biologist. She is a woman.’

18 augustus 2020: ‘An article on Monday about protests in Belarus referred incorrectly to NATO’s spokesperson. The spokesperson, Oana Lungescu, is a woman.’

‘Al snel begon ik patronen op te merken’, zo vertelt ook Di Bianco, ‘Als de voornaam van bijvoorbeeld een professor of CEO niet gemakkelijk herkenbaar is voor de schrijvers of redacteuren, is de fout nog steeds consequent dat de persoon wordt verondersteld een man te zijn. Ik wilde erop wijzen dat dit repetitieve patronen waren. En hetzelfde geldt voor ras [met betrekking tot mensen in kennis- of machtsposities]. Het [de berichtgeving] begunstigt altijd een dominante groep.’ Hoewel Corrections and Clarifications en The Error is Regretted de lezer wijzen op misstappen is het project geen cynische onderneming. Het verwijst namelijk niet alleen naar het onvermogen om van fouten te leren maar ook naar de bereidwilligheid om ze recht te zetten. Dat er nog het een en ander aan te merken valt op de taal van het nieuws betekent niet dat we niets van haar imperfectie kunnen leren en haar daarin soms ook mogen waarderen.