De walvisval
In een wereld van onvoorspelbare stormen en steeds kwetsbaardere ecosystemen, verkent Olivia Brown de cyclus van dood en wedergeboorte in de oceaan. Aan de hand van het werk van kunstenaars Deborah Jack en Ellen Gallagher, ontvouwt zich een poëtische reflectie over regeneratie, waarin de natuur – ondanks vernietiging – het potentieel voor nieuw leven behoudt.
Wanneer een walvis sterft, wacht diens karkas op zijn tocht naar de bodem van de oceaan niet alleen een proces van degeneratie, maar dient ook als bron van nieuw leven. Voordat hij verandert in een symbool van de dood – stapels kaalgeplukte, glanzende botten – moet zijn vettige blubber wegsijpelen, geholpen door aaseters wier lichamen zich versterken aan elke hap rottend weefsel. Wormen boren zich in de botten, vermalen deze langzaam en laten daarbij voedingsstoffen vrij in het omringende water. Wanneer de karkas volledig is afgebroken, wordt het albasten geraamte dat ooit het grote wezen bijeenhield, herboren als een oppervlak waarop ongewervelde dieren zich kunnen vestigen en een thuis vinden. De keten van dieren die op de walvis kunnen leven, wordt gaandeweg steeds kleiner, totdat alleen microben overblijven die zich voeden met de chemische reacties van het verval. Voedingsstoffen glinsteren op de zachte zeebodem. Dit proces kan tientallen jaren duren, waarbij het magen vult en overvloed biedt op een plek die vaak ten onrechte als een dorre vlakte wordt gezien.
Vele miljarden wezens zijn afhankelijk van de oceaan voor hun volgende maaltijd. Ze begrijpen dat de oceaan zowel kan geven als nemen, opbouwen en vernietigen, volgens zijn eigen regels – regels die de oceaan ons tot nu toe niet heeft uitgelegd. Maar we zijn het aan het leren; over de effecten van warme lucht en water op de kracht van een storm, en over het vermogen van de oceaan als koolstofopslag. Op zee vinden zelfs de lichamen van mammoeten een graf dat groot genoeg is voor hun rust, terwijl de kleinste organismen bijdragen aan hun afbraak. Dit is een les uit een van de belangrijkste liederen van hoop die door de planeet wordt gezongen: omdat iets wordt afgebroken, kan het zich vernieuwen.
Er leek geen grens te zijn aan wat regeneratie te bieden heeft, totdat de verwoestende gevolgen van de gevoelloze menselijke hand zelfs op extreme, kwetsbare plekken zichtbaar werd. Sindsdien is het de vraag wat er zal gebeuren met de ooit stabiele, natuurlijke cycli van dood en leven, naarmate de klimaatverandering voortschrijdt. Het ecosysteem wordt momenteel zo ernstig aangetast dat het zijn vermogen tot herstel verliest. In plaats dat het leven op de dood volgt, komt de cyclus tot stilstand. De video- en beeldend kunstenaar Deborah Jack (1970) uit Sint Maarten creëert werk over deze specifieke plekken, waaronder die op haar voormalige thuisland Sint Maarten. Haar projecten gaan over orkanen en stormvloeden – de vloedgolf van zeewater die door orkanen landinwaarts wordt geduwd en catastrofale overstromingen veroorzaakt. Door stormvloeden komt er ook zout water in zoetwatergebieden terecht, wat uiteindelijk leidt tot de teloorgang van planten en dieren die het verhoogde zoutgehalte niet overleven. De erosie die door de vloedgolven wordt veroorzaakt kan de grens tussen ecosystemen voorgoed uitwissen en een einde maken aan hun bestaan. Jack stelt daarbij vragen over koloniale cartografie en de markeringen die zee en land van elkaar scheiden in de context van deze stormvloeden.
Haar recente serie werken onder de titel Intertidal Imaginaries: The Resistant Geographies of the Shore(coast) in the Aftermath of Saltwater(storm) surges (2021-2024), dat momenteel te zien is tijdens Prospect, de Triënnale van New Orleans, is een verzameling van voornamelijk zwart-witfoto’s van getijdengebieden in Sint Maarten. Een van de fotografische werken toont een klein waterlichaam, omringd door weelderig groen in de Cay Bay. Het grootste deel van de foto is zwart-wit, met uitzondering van een rechthoek in de hoek die de vijver met kleur verlicht. Dit gekleurde deel is een van die plekken waar de grens tussen land en zee constant verschuift en elke dag, elke storm opnieuw wordt gedefinieerd. Dit heeft ernstige gevolgen voor het vermogen van het land om zichzelf te genezen, en voor het regeneratieproces na een storm om te wortelen en tot bloei te komen voordat de volgende onvermijdelijke vloed komt. Orkanen zijn er altijd geweest en dieren, planten en mensen hebben zich voortdurend aangepast om te overleven. Maar zonder tijd om te herstellen, en naarmate de stormen door klimaatverandering heviger en frequenter worden, rijst de angstaanjagende vraag hoe lang deze gebieden en hun bewoners de vloedgolven nog kunnen overleven. De bewoners van deze grensgebieden worden steeds weer uitgedaagd om veerkrachtig te blijven en voortdurend opnieuw op te bouwen. Het is niet de vraag of regeneratie kan plaatsvinden, maar of er genoeg rust is voordat uitputting toeslaat.
We leven in een tijd waarin tegelijkertijd wordt geprobeerd destructieve praktijken een halt toe te roepen, als te leren van het verleden en de effecten ervan in de huidige wereld te verwerken. Dit vraagt om verbeeldingskracht: om ons een wereld voor te stellen die, ondanks de littekens, getransformeerd kan worden. Jack zei in een gesprek met BOMB Magazine: ‘When you think of the trauma of the Black Atlantic—of slavery—of this sort of rupture and displacement, it’s a primal scream. It is overwhelming; you can’t look at it all at once and try to absorb it because I think it would kill you.’ Elke dag zijn we bezig het geweld van slavernij te verwerken en te begrijpen; wat het collectief met ons heeft gedaan. Of het nu persoonlijk en intiem gevoeld wordt of niet, het heeft ons allemaal geraakt. Hetzelfde zien we gebeuren met klimaatverandering, naarmate de wonden ervan zich blijven openhalen.
Hartekreet
Wanneer alles verloren lijkt en hoop onvindbaar is, wordt verbeelding het meest cruciaal. Een hartenkreet dat, wanneer deze wereld geen ruimte biedt voor een betere wereld, we die zelf moeten creëren. Ellen Gallaghers All of No Man’s Land is Ours, een reeks werken die deels te zien waren in het Stedelijk Museum in 2023, biedt gelaagde schilderijen die nauw verbonden zijn met slavernij, verbeelding het eindeloze potentieel van de oceaan. In zeven schilderijen stelt ze voor om een Zwart Atlantis te creëren, bewoond door zwangere slaven die tijdens de Middle Passage overboord werden geduwd of zijn gesprongen. De dood wachtte hen niet op in de waterige diepten, maar een wereld vrij van slavernij en racisme, een zelfgemaakt paradijs waarin het leven kon bloeien.
In het schilderij Ecstatic Draught of Fishes (2022) lopen kleurrijke banden die doen denken aan oceaanstromingen rond en omsluiten figuren van Afrikaanse maskers. Vrouwen die door warm water zwemmen, hun monden open, allemaal in dezelfde richting bewegend. Twee andere schilderijen bevatten organische vormen op vrolijke roze achtergronden, waarin alternatieve materialen zoals rubber en metaal emotioneel helder zijn geïntegreerd. In één van deze schilderijen bewegen donkere figuren, die doen denken aan foetussen, van boven naar beneden, waarbij hun kleur verandert in koperkleurige metalen en vervolgens in abstracties die steeds meer opgaan in de roze achtergrond. Dit roept de vraag op: imiteerden de lichamen van tot slaafgemaakten een walvisval? Hebben alle zeedieren, met de hulp van het zoute water, hun vlees stukje bij beetje weggenomen en hun atomen teruggeleid naar de open oceaan? Is er nog steeds een spoor van voedingsstoffen achtergelaten op de zeebodem, waar generaties zich hebben gevoed met de lichamen, dat het pad van de Middenpassage volgt?
Zelfs te midden van de extreme verwoesting, is er een sprankje hoop, terwijl we de realiteit van wat er is gebeurd en nog steeds gebeurt niet uit het oog verliezen. Het is geen herschrijven van de geschiedenis, maar een verkenning van imaginaire mogelijkheden die de politiek van consumentisme en uitbuiting kunnen vervangen, een huwelijk tussen verleden en toekomst. Het herinnert ons eraan om na te denken over wat we hebben geleerd en om de fouten van het verleden niet te herhalen, vooral niet nu we geconfronteerd worden met de vernietiging van deze tijd. Maar eerlijk gezegd, als je naar het nieuws kijkt, dringt de sombere realiteit door dat onze leiders ons naar een toekomst leiden waarin niet alleen fouten worden herhaald, maar waarin deze zelfs worden verdubbeld. Kunst is een van deze grensgebieden waar de verschrikkingen in het lichaam opduiken, zich vermengen, integreren en getransformeerd worden. Het biedt een troostende ruimte om de grote problemen te verwerken die ons zouden kunnen overweldigen als we ze direct onder ogen zien.
De kunst-meme pagina, @avocado_ibuprofen, plaatste op 17 september een carrousel van memes op Instagram, die deze dualiteit aan de kaak stelt: ‘Instead of distorting, critiquing and mocking, art becomes a bastion of care, preservation, and concern. Art’s diminished resources are put to work in defending and affirming what the center no longer looks after.’ De werken van Gallagher en Jack zijn voorbeelden van deze verdediging en bevestiging. Terwijl kunstenaars in hun levensonderhoud worden bedreigd door bezuinigingsmaatregelen van steeds rechtser wordende regeringen, blijven ze kunst maken die die zich richt op de kwesties die veel van onze leiders negeren en alleen bezig lijken met het aanwakkeren van cultuuroorlogen. Het werk van Jack en Gallagher is een poging om geen tijd te verliezen met de degeneratie van de politiek en al onze aandacht te richten op de organische, extatische zorg voor onze planeet en elkaar.
Ik heb nagedacht over hoe regeneratie er vandaag de dag uitziet. Moet de vernietiging eerst eindigen voordat regeneratie kan plaatsvinden? Kunnen deze processen tegelijkertijd plaatsvinden? Ademt er leven in het zilte water terwijl het zout al het andere verstikt? En kunnen we een cyclus van evenwichtige regeneratie herstellen, zoals onze oceaan ons probeert te leren? Ik denk weer aan de walvisval. Als ik me alleen maar concentreer op de stille afdaling van wat een groot wonder van de natuur was, dan word ik enkel meegesleurd in de duisternis. En als ik daar ben, raak ik verblind door het levengevende proces dat ter plekke kan plaatsvinden. De slijmvissen die de oogballen van een reus aan het opeten zijn, lijken misschien lelijk, maar ze dragen bij aan een nieuw begin, een nieuwe kans. Misschien hoeven we ons niet altijd bezig te houden met schoonheid, maar moeten we ook het lelijke werk doen dat nodig is om de cyclus sterk en eindeloos te houden.
Deze tekst is gepubliceerd in Metropolis M Nummer 6 2024 – Regeneratie
Olivia Brown
is een kunstenaar en schrijver uit Amsterdam, who is serious about being silly.
