metropolis m

Londen

Wellcome Collection

19/01/2013

De Wellcome Collection is een antropologisch museum, met bijzondere aandacht voor de geschiedenis van medicijnen zoals die tot uiting komt in kunst en cultuur. De omvangrijke tentoonstelling Death: A Self-portrait is gewijd aan de dood, met meer dan driehonderd werken die bijeen zijn gebracht door de Amerikaan Richard Harris, een voormalig antiekhandelaar. In het kader van de tentoonstelling hebben de curatoren Rosie Cooper en David Lillington een filmprogramma samengesteld. Het programma, bestaande uit tien korte films van filmmakers en videokunstenaars met de dood als thema, vormt een net zo’n grillig en divers geheel als de tentoonstelling. Met films van cineasten van over de hele wereld, biedt het een grote variëteit aan genres.

Twee centrale vragen spelen op in het anderhalf uur durende filmprogramma. Een eerste vraag betreft het onderzoek naar het beeld van de dood zoals we dat kennen uit de geschiedenis van de cinema. Fabienne Audéoud verwijst in haar satirische performance She Prepared the Staging of her Death (2000) naar de zelfmoord van de filmster Lupe Vélez in 1944. Gekleed in een historisch kostuum, met luide operamuziek op de achtergrond, zien we de kunstenaar herhaaldelijk voor de camera poseren: het hoofd naar achter, de ogen half gesloten, een fles wodka op de grond. Audéoud lijkt te zoeken naar het meest dramatische en spectaculaire beeld van de gevallen diva, maar eindigt haar performance op banale wijze in het toilet, de make-up uitgelopen, het ondergoed besmeurd, vocht druipend uit haar mond. Dat wat een keurig, sereen slot had moeten zijn, ‘eindigt’ alsnog in chaos.

De Armeen Artavazd Pelechian toont iconische filmbeelden die we met leven en dood associëren. In zijn zwart-witfilm End (1994) zien we prachtige opnames van treinreizigers die schommelend op het ritme van de trein diep in gedachten zijn verzonken. Een oude man staart uit het raam, een jong meisje valt in slaap. Hierop volgt een reeks beelden vanuit de trein: velden en bergen razen voorbij, begeleid door klassieke muziek, de zon reflecteert in de lens van de camera. Pelechian eindigt zijn film met een lang tracking shot in een treintunnel waar de camera zich voortbeweegt naar het licht dat in de verte is te ontwaren. Het is de vraag of deze film tot zijn recht komt binnen een filmprogramma over de dood. Voor de kijker is het moeilijk om er iets anders in te zien dan twee overbekende metaforen: de treinreis als ‘reis van het leven’ en de tunnel als ‘moment van overgang naar nieuw leven’. Zulke opgelegde conclusies leiden wellicht tot een te eenduidige manier van kijken.

De overige films hebben een meer antropologisch karakter en gaan in op de vraag hoe bepaalde culturen omgaan met de dood. In The Class II (2005) geeft Araya Rasdjarmrearnsook een lezing aan een zestal ‘lijken’. Zes schedels, gewikkeld in lakens, liggen voor haar op een tafel. In gebrekkig Engels spreekt ze met zachte stem haar leerlingen toe over Thaise gebruiken en ideeën over de dood. De kijker wordt uitgenodigd om vanuit het hypothetische perspectief van deze doden na te denken over onze omgang met de dood.

In The Mourners (2010) van de jonge Poolse kunstenaar Anna Molska zien we zes oude Poolse vrouwen samenkomen in een glazen paviljoen, dat uitzicht biedt op een besneeuwd landschap. Vechtend tegen de kou vullen ze de tijd door te dansen, grappen te maken en door elkaar sterke verhalen te vertellen over aardse ontmoetingen met ‘de Dood’ als persoon. Het hoogtepunt van hun samenzijn vormt de opvoering van een uitvaartritueel, waarbij ze gezamenlijk een traditioneel, Pools lied zingen. Een uitgelaten stemming maakt plaats voor een sombere ernst. Als de camera inzoomt op hun rimpelige gezichten, overheerst de tragiek. Met name deze film toont de confrontatie met de tijdelijkheid van het leven en met de machteloosheid waarmee we als mensen betekenis en uitdrukking proberen te geven aan datgene waar geen levende ziel toegang tot heeft.

Dorine van Meel

videokunstenaar, Londen